^^Andon Zako Cajupi^^

Fyell' i
bariut
Bariu, shok?, bariu,
kur gj?mon e fryn veriu,
?sht? p?rjashta fatziu,
e rreh bresh?ri dhe shiu!
Barin?, shok?, barin?,
mos e harroni fatzine,
se l? gruan e sht?pin?
t'u kullos? bag?tin?.
kullotni, moj bag?ti,
ti, ti, ti. . .
Kullotni, biro, kullotni,
kur t? vdes te me kujtoni,
Ndjes? past?! t? m? thoni.
Shikoni barin' e gjore:
n? diell a n? d?bor?,
bariu me shkop n? dor?
ruan desht? me k?mbor?.
V?shtronje barin? mir?,
me t? ngr?n' e me t? pir?,
t'u marr? dh?nt? pa gdhir?,
t'i kullos? me d?shir?,
t? rrij? bashk? me to,
to, to, to.
Hani, moj bag?ti, hani,
kur t? vdes do t? m? qani,
p?r mua zi do te
mbani![color=#f500ff:f229a79000][/color:f229a
79000]
Reply With Quote

Emri i tij i vërtetë është Andon Çako, nuk dihet për ç'arsye ai përdori edhe formën Zako. Emri letrar Çajupi është emri i një mali të vendlindjes, mallin dhe kujtimin e së cilës e nguliti dhe e përjetësoi në pseudonimin e tij. Lindi në Sheper të Zagorisë më 27 mars 1866. Mësimet e para i mori në vendlindje ku kreu dhe një shkollë gjysëm të mesme greke. Po shkolla më e madhe e vendlindjes ishte shkolla e fshatarit, e njohjes së jetës dhe të shpirtit të popullit, të gëzimeve dhe të brengave të bashkëfshatarëve të tij. Rol të madh në formimin e tij ka luajtur sidomos gjyshi nga e ëma, i cili e futi në botën magjepëse të përrallave, të legjendave e të këngëve popullore, prej së cilës poeti i ardhshëm nuk do të ndahej më kurrë. I ati i Çajupit, Harito Çakua, ishte kurbetçi në Misir, ku qe aktivizuar në lëvizjen atdhetare. Ai e tërhoqi të birin nga fshati për të vazhduar studimet. Andoni ishte vetëm 15 vjeç, kur la shoqërinë për të ndjekurnjë kolegj francez në Aleksandri, duke marrë me vete mallin e së ëmës Zoicës, dhe të gurëve e maleve të Zagorisë. Në kolegj mori një kulturë të mirë dhe u dallua ndër të parët midis shumë nxënësve të kësaj shkolle që vinin nga vende të ndryshme të Mesdheut. Me këtë kulturë ai i kishte të hapura dyert e universitetit, të cilin e ndoqi në vitet 1887-1893 në Gjenevë, ku studjoi për drejtësi. Këtu u njoh me një vajzë vendase Evgjeninë, e cila e bëri të lumtur po dhe fatkeq, sepse i vdiq pas një vit martese, duke lënë jetim të birin e porsalindur, Stefanin. Kjo humbje e tronidi thellë poetin dhe i la vragë të thellë.
Ajo u bë shkak që, pas dhjetë vjetësh, të shkruante elegjinë "Vaje", një nga elegjitë më të bukura dhe më prekëse të poezisë sonë.
Më 1883 me dokumentin e drejtësisë në xhep dhe me djalin në krahë u kthye në Misir dhe u vendos në Kajro, ku nisi të ushtronte profesionin e avokatit. Po prej këtij profesioni hoqi dorë shpejt. Shkak u bë një konflikt me autoritetet e vendit gjatë një proçesi gjyqësor ku avokati i ri mbrojti të drejtën dhe nuk u lëshoi pe pushtetmbajtësve. Jetoi me pasurinë që i kishte lënë i ati, dhe iu kushtua tërësisht çështjes atdhetare dhe krijimtarisë letrare.
Çajupi gjeti në Misir një lëvizje patriotike të zhvilluar. Shqiptarët e ngulimeve të Egjiptit kishin organizuar një shoqëri atdhetare e kulturore dhe mbanin lidhje sidomos me "Shoqërinë e Stambollit". Por këtë lëvizje u munduan ta kthenin në anën e tyre disa rrethe grekomanësh, të cilët intrigoni kundër patriotëve të vërtetë dhe kundër Çajupit. Ai u bë shpirti dhe figura më e njohur e kolonisë patriotike të Misirit, Çajupi mbrojti interesat e shqipërisë dhe të popullit shqiptar, demaskoi synimet e xhonturqve, të grekomanëve dhe të gjithë armiqve të tjerë të çështjes së kombëtare.
Emri i tij nisi të njihej në rrethet e atdhetarëve që në fund të shekullit, kur botoi më 1898 artikullin e gjatë "Duke kërkuar një alfabet", në të cilin spikat shqetësimi i tij për unitetin e lëvizjes kombëtare dhe kulturore, për shkrimin dhe lëvrimin e gjuhës amtare përmes një alfabeti të njësuar. Por vepra që e bëri të njohur në mbarë botën shqiptare ishte përmbledhja poetike "Baba Tomorri" (1902) ku përfshiu komedinë "katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr". Me këtë vepër ai u bë poeti më i njohur pas Naimit, figura që zuri vendin që mbeti bosh pas humbjes së poetit kombëtar më 1900.
Vjershat patriotike dhe luftarake të "Baba Tomorrit" frymëzuan çetat e lirisë dhe kryengritjet e mëdha që i sollën pavarësinë Shqipërisë më 1912. Këtë ngjarje poeti e priti me gëzim, u duk se iu hap udha për t'u kthyer në mëmëdhè, por, Lufta e Parë Botërore dhe trazirat e mëvonshme e shtynë larg këtë shpresë. Megjithatë ai i ndiqte nga afër ngjarjet në Shqipëri, duke mbetur gjithmonë në krah të forcave përparimtare e demokratike. Më 1919 Çajupi ishte në ballë të përpjekjeve të shqiptarëve të Misirit, për të mbrojtur të drejtat e popullit shqiptar në Konferencën e Paqes që mblidhej në Paris. Ai dënoi qeverinë e Durrësit, që ishte vegël e fuqive imperialiste, ashtu siç dënoi përpjekjet e feudalëve tradhëtarë për ta bërë Shqipërinë çiflik të tyre e për ta nxjerrë në ankand sipas interesit. Me këto qëndrime ai thelloi demokratizimin në lëvizjen mendore dhe në letërsinë shqiptare. Kjo u shpreh në frymën antifeudale të veprës së tijdhe në vendin që ai u dha problemeve shoqërore në krijimtarinë e tij letrare e publiçistike. Në këto vite Çajupi , si shumë atdhetarë të tjerë, përjetoi krizën e idealeve të bukura të Rilindjes. Në krye të punëve në Shqipërinë e pavarur, në vend të atdhetarëve të ndershëm po vinin njerëz që i binin pas interesit të tyre, pa menduar për fatet e kombit. "Në Shqipëri, -shkruan ai më 1922- një turkoman, një grekoman, një sllavoman, një intrigant, një tradhëtar, takon të bëhet … regjent, ministër, prefekt, faqe me nder dhe mbret".
Çajupi ishte për demokracinë dhe qytetërimin, prandaj e përshëndeti Revolucionin Demokratiko-Borgjez të Qershorit të vitit 1924, frytet e të cilit nuk arriti t'i gëzonte populli shqiptar. Demokracia e pati jetën e shkurtër dhe, në vend të saj, u rikthye pushteti i feudalëve me ardhjen e A.Zogut në fuqi. Kur u mor vesh se ky do ta shpallte veten mbret, Çajupi që ishte në krye të "Shoqërisë së miqve", të themeluar në Kajro, i drejtoi Qeverisë së Tiranës një protestë, midis të tjerave thuhej se koha e mbretërve shkoi, "kurse edhe ata që i kanë, po vështrojnë t'i përzënë", Ky qëndrim i vendosur antimonarkist ia mbylli përfundimisht poetit rrugën për t'u kthyer në Shqipëri, që të tretej në "baltën më të ëmbël se mjalta" të mëmëdheut. Vdiq në Kajro më 11 korrik 1930. Shtypi zyrtar në Shqipëri e kaloi vdekjen e tij pothuajse në heshtje.
La në dorëshkrim pjesën më të madhe të veprave të tij, poemën "Baba Musa lakuriq", një parodi e biblës, tragjedinë "Burri i dheut", që u botua pas vdekjes më 1935, komedinë "Pas vdekjes" që u botua më 1937, përmbledhjen poetike "Këngë e vome", fati i së cilës nuk dihet. Me gjallje, përveç "Baba Tomorrit" botoi Përrallat e La Fontenit (1921) përshtatur prej tij nga frengjishtja dhe "Lulet e Hindit" (1922), një tufë vjershash të letërsisë sanskrishte, nga artikujt e paktë që botoi në shtypin e kohës duhet përmendur pamfleti "Klubi i Selanikut" (1909), një nga kulmet e publiçistikës së Rilindjes. Në këtë pamflet Çajupi demaskoi demagogët e xhonturqve dhe të veglave të tyre, që kishin hyrë në lëvizjen kombëtare për interesat e ngushta të kastës së bejlerëve turkoshakë e fanatikë, të zellshëm për t'i zgjatur jetën të "sëmurit të Bosforit", perandorisë së kalbur të sulltanëve osmanë.

Ujku dhe Qengji


M'i forti në këtë jetë,
punon dhe bën si do vetë.
Një qengj i majmë shumë
pi ujë në lumë.
Një ujk u lëshua
dhe iu afërua:
Uria e kish shtrënguar
dhe kish dalë për të gjuar.
- Pse trumbullon ujë?, - thotë gjakëtori,
se kur e pa gengji nga frika përmori.
- Zot' i math, - tha qengj' i ngratë, -
Ndëgjomë, jeta t'u ngjatë,
mos u zemëro,
të lutem shiko.
Zot, lumi shkon poshtë, ti pi përmi mua
ujë të kulluar,
- Jo! U trumbullua.
Pastaj kam ndëgjuar
që më ke sharë
një vit më parë.
- Zot, s'kesha lerë.
- Yt vëlla. - Po s'kam. - Të tjerë,
yt at, qentë dhe baritë
rrin' e më shajnë përditë,
nukë kam dyshim,
ndaj sot s'ke shpëtim,
se për këtë shkak
dua të marr gjak. -
Dhe u hodh e zuri,
ndë një pyll e shpuri,
e mbyti, e çqeu,
se kshtu i pëlqeu.

Korbi dhe Dhelpra


Tek një lis sipër në majë
korbi qëndroi të hajë
një copë djathë që mbante
në qeft. Kur nisi të hante,
shkon një dhelper' e mallëkuar,
se i ra erë djathë i vjeshtuar.
Dëshiron ta haje vetë;
"Mirëdita mik i vjetrë,
bukurinë tënde nuk e ka zog tjetrë
me pendë të bardhë; në di të këndosh
përmbi zogjtë e tjerë do të mbretërosh"
Të tregoje zënë zoti korb gërrhiti
dhe lëshoi djathnë po dhelpra ja priti
dhe korbit i tha:
"Ndëgjo, budalla:
ata që lëvdojnë,
me gjë të botës duan të rrojnë.
Zot, kjo këshillë që të rrëfeva,
sot vlen më tepër
se kjo copë e djathit që të rrëmbeva"
Tha zonja dhelpër
dhe iku me bisht përpjetë.
Korb' i shkretë,
korb' i mjerë,
u turpërua
dhe u betua
të mos gënjenet dhe tjetër herë.

Njeriu dhe Fytyr' e vet


Një njeri pa mënd në kokë,
mburrej e lëvdohej vetë,
pandehte me të vërtetë
q'ish i bukur e s'kish shokë,
ndaj ishte shum' i gëzuar.
Vërtet pasqyra s'kishte mëshirë
ta tregonte të shëmtuar.
Po thosh: pasqyra nuk' është e mirë.
Nga kjo lajthitje që ta kërrejnë
dhe të duket e vërteta,
gjithë pasqyrat e shkreta
kur i shikon, e rrëfejnë
me një fytyrë
shumë të ndyrë.
Që të mos shohë kurrë pasqyrë,
ç'punoi miku?
U ngre dhe iku
lark, ndëpër ara
Për fat të keq, sheh përpara
një liqen të pashënuar,
me ujë fort të kulluar.
Ndë këta ujë kur u shikua
u zemërua,
se prap ju duk fytyra
si te pasqyra,
Domethënë, me një fjalë,
kjo përrallë
Eshtë bërë
për të tërë:
për veten tonë, të gjithë ç'jemi
këtë mendje kemi.
Gjithë njerztë faje kanë,
për ne si pasqyrë janë:
ky njeriu
faqeziu
që qesh o mburr vetëhenë,
është shpirti ynë vetë,
Sa për liqenë
ndë vënd të shkretë,
me ujëkulluar,
tregon librat që ke shkruar.

Millonai, i Biri dhe një Gomar


Një millona me të birë
u nisnë për në pazar,
për të shitur një gomar.
Që ta shesën ca më mirë,
që të mos lodhet gomari,
e shpëtuan nga samari.
Kur e lidhë mbi një tra,
e muar të dy në kra
njëri pas, tjetri përpara.
Gjenë ndëpër ara,
një tjetër udhëtar:
Ky u tha
kur i pa:
- Nga këta të tre nuk' është gomar
ay që pandeni,
ndaj mos u gënjeni.
Millonai, q'e ndigjoi,
e mori vesh këtë fjalë
dhe me vrap, bashkë me djalë,
në shesh gomar' e lëshoi,
e zgjidhi nga druri,
përpara e vuri.
Kur hipi të birë,
vetë, me gas
dhe me dëshirë
u vete pas.
Do, s'do veshgjati shkon duke qarë.
se i pëlqente mënyr' e parë.
Tre njerëz q'i panë,
djalit i thanë
- Ti s'paske turp fare, nukë paske gjak'
Zbrit nga gomari, t'ja hypi yt' at.
q'është shumë plak.
Djali me inat
zbret nga veshgjati, -
ja hipën i jati.
Më tutje gjen tri gra,
nga të tria njëra tha:
- Mbyty, mbytu, millona,
që shkon hipur si dhespot!
Shiko, djali s'ecën dot.
ndë këtë rrëpirë.
Millonai plak
grave u dha hak,
mori në vithe të birë.
S'kishnë bërë njëzet çape,
poqnë të tjerë njerz prapë;
një nga të tërë këta,
kur i pa hipur u tha:
- S'kini turp të turpëroni?
Mos ini të dy të marrë?
S'u vjen rëndë që mundoni
kaqë shumë sot gomarë,
- Vanë mënd e mia, vanë,
(thotë millonai), sot
kurkush nukë kënaq dot
gjithë botën dhe babanë!
Çdo njeri me mënd të vet...
tani gjë tjetër s'më pret,
nga gomari të zbres,
që të mos thyhet në mes,
Pas këto fjalë,
hidhet në shesh
bashkë me djalë.
Gomari qesh,.
se u lërua nga barra.
Vunë gomarë përpara,
vetë pas i venë,
Pa vatur në trek,
njerëz të tjerë gjenë,
sipër te një brek.
Kur u vanë pranë,
të tërë tok thanë.
- Shihni mëndjehollët,
shihni dy të marrë,
që grisin shollët,
kursejnë gomarë,
se i kanë gjarë,
U hodh e tha millonai:
- Vërtet jam gomar, për zonë,
tek un' është gjithë faji
se kërkoj të bëj ç'më thonë.
Shani, qeshni sot me mua;
sot e tutje kurdoherë
do të bëj vetëm ç'të dua,
jo si të duan të tjerë.

Maçoku dhe Miu Plak


Tregojnë se një maçok
ish i fortë sa s'kish shok,
kur dilte të gjatonte,
asnjë mi nuk' i shpëtonte,
minjt' e gjorë desh u shuan,
ca të pakët që shpëtuan,
në vrimë rrinë të tërë
nga frika se mos i zërë,
maçi përgjon nat' e ditë,
po s'dalin nga vrima mintë,
rrinë ndënë prak.
Po për këtë shkak,
maçi, një mëngjes,
shtiret sikur vdes
dhe në një litar
nga këmbët u var,
as tundet, as flet,
mitë, me të parë,
pandejnë vërtet
se, maçokn' e kanë vrarë,
Në dhomë, guxojnë
qasen mengadale,
nga gazi këndojnë
dhe kërcejnë valle,
i vdekuri qeshi,
(u ngjall si Lazari)
dhe ra nga litari,
zuri minj sa deshi,
ata që shpëtuan
me vrap u larguan.
"Tekdo që të vini,
thosh maçi me vete,
shpëtim nukë kini
se di marifete,
di të them të rreme,
di të bëj llagëme."-
Maçi një të diel.
U lye me miell.
Minjtë këtë dhunë,
Nuk' e kupëtuan
dhe ju afruan,
një nga një u zunë.
Një mi plak me mënd,
i ditur, i vuar,
s'u qas n'atë vënd:
"Të kam kupëtuar,
dhe miell në ke
s'të bie në duar
se të di kush je
sot s'më gënjen dot, s'më qesh
dhe thes me miell të jesh,
nuk qasem, mos ki shpresë."
Tha miku dhe iku.
Armikut, kush s'i vë besë,
shpëton nga rreziku

Luani dhe Miu


Në këtë botë sa rrojmë
njëri-tjetrin të ndihmojmë:
i math, i vogël, të tëre ç'jemi,
për njëri-tjetrin nevojë kemi
në këtë jetë.
Për këtë gjë të vërtetë
dy përralla do të themi.
Një mi kur doli nga dheu,
ndë thonj të luanit ra;
po luani kur e pa,
zemër të madhe rrëfeu,
se minë të gjall' e la.
Po dhe miu kur shpëtoi,
të mirën nuk' e harroi,
me të tepër ia pagoi.
Një luan, një egërsirë,
pa të mirë nga një mi,
si s'e pandente njeri:
Në një pyll në shkretëtirë,
i mjeri luan,
u zu me dhokan;
thërret, bërtet, qan me lot
se nga dhokani s'del dot,
q'e zuri në këmbë.
Po miu me dhëmbë,
ep e merr
sa e nxjerr;
hyn e del,
prish një tel,
të tërë dhokanë
dhe shpëton luanë.
Fuqia dhe zemërimi
s'mbarojnë ç'mbaron durimi.

Lopa, Dhija, Delja dhe Luani


Ndë kohë të vjetër,
një lop' e një dhi
dhe një dele tjetër
bënë shoqëri
bashkë me luanë
dhe për gja tok vanë.
Një ditë të shtunë,
një zorkadhe zunë
brënda në një ferrë.
Luani, sakaqëherë,
e mori e çau,
me thonj vet' e ndau.
Bëri katër copa,
ashtu si desh lopa:
"Cop' e madhe, tha, për mua,
se jam luan dhe kshtu dua,
Cop' e dytë, besa-besë,
më bie vetë në pjesë,
doni, s'doni, do ta marr,
se sot s'jemi barabar.
Dhe këtë copën e tretë
jam i zoti e marr vetë,
si kam gjithnjë zakonë,
Cop' e katrëtë, për zonë,
imja qoftë, pa dyshim,
se jam trim. Ndë kohë të vjetër,
një lop' e një dhi
dhe një dele tjetër
bënë shoqëri
bashkë me luanë
dhe për gja tok vanë.
Një ditë të shtunë,
një zorkadhe zunë
brënda në një ferrë.
Luani, sakaqëherë,
e mori e çau,
me thonj vet' e ndau.
Bëri katër copa,
ashtu si desh lopa:
"Cop' e madhe, tha, për mua,
se jam luan dhe kshtu dua,
Cop' e dytë, besa-besë,
më bie vetë në pjesë,
doni, s'doni, do ta marr,
se sot s'jemi barabar.
Dhe këtë copën e tretë
jam i zoti e marr vetë,
si kam gjithnjë zakonë,
Cop' e katrëtë, për zonë,
imja qoftë, pa dyshim,
se jam trim.

Bretkosa që Deshi të Trashej sa një Kà


Bretkosa sa një ve,
pa një ka sa një deve
dhe nakari nuk' e la,
desh të trashet sa një ka.
Kur vu këtë gjë ndër mënd,
vate u shtri ndë një vënd
duke ngrën e duke pirë,
që të fryhet sa më mirë.
- Shihni, shihni, sa u rrita, -
thërrit e thoshte përdita.
- Mos u mburr' e mos u mbaj, -
i thoshnë shoqet e saj.
- Shihni, nukë jam sa demi?
- Jo! - Shikoni. - Jo, të themi.
- Pa shikoni këtë bark
si të kaut. - Jo, je lark! -
Bretkosa, nga marasi,
u fry, u fry gjersa plasi.
Shumë njerëz ndë këtë botë
thone se janë të zotë;
si bretkosa mendohen
mburren e lëvdohen.

Baba Musa Lakuriq


- Vanë mënt' e mia, vanë,
një mejtim më prishi trutë,
Glithë profetët pse janë
ja arapë, ja çi£utë?
Pse s'ka profetë të tjerë?
Këtë s'e kuptoj dot...
Gjërat q'u bënë një herë
pse nuk' bëhen dhe sot?
Gjëra që s'i kuptoj.
- Mos u habitni me mua:
në duhet që t'i besoj,
do t'i besoj, dua s'dua.
do të besoj shën, Mërinë,
këtë grua të bekuar,
e cila polli Mesinë
me frymën e. shënjtëruar;
Do të besoj, or të mjerë,
Krishtin që nuk e kam parë,
që shpëtoi njerëz të tjerë;
dhe la të tjerë të varë.
Do të besoj, kur më thonë:
Krishti vdiq (gjë e vërtetë),
dhe që të mos zemërohi,
besoj q'u ngjall prapë vetë!
Si gjithë besoj dhe unë
sa shënjtorë kanë qënë,
po besoj dhe tjatër punë,
besoj mëndja na ka lënë!
S'ka si Mesopotamia,
përveç, thonë, Shqipëria,
vënd' i bukur dhe i mbarë,
që nxjerr burra luftëtarë;
ato fusha, ato male
ku dhëntë kërcejnë valle,
atje ujët të ftohtë,
atje bilibli ia thotë,
atje leu trimëria,
atje mbretëron liria,
atje do të dalin trima
të flakët si vetëtima,
për atdhe, do të lëftojnë,
për jetë do ta nderojnë,
Po ç'ndëgjoj? Ç'më shonë sytë?
Njerëz të egër, njerëz të ndytë!
i vinë rrotull paprerë...
Hapi syt', o komb' i mjerë,
se armiqtë që ke pranë,
për të zotuar të kanë!
Dhe tek fryn' er' e lirisë,
do të fryj er' e zisë!...
Eliezer, jetëgjatë,
mos u çudit, paç uratë,
me këto fjalë që bëra;
jam profet, i di të tëra
Ç'do të ngjajnë, ç'kanë ngjarë
tek pashë dritën e parë.
Në këtë vend të bekuar,
të bukur, të lulëzuar,
të veç e të kërkosh mirë,
të gjeç nuse për tim birë,
të zgjedhësh atë që të duash,
se ne këtë vend të mbarë,
mos harro, ashtu më rruash,
kam sua, soj, fis' e farë;
me tim vëlla, kur u ndashë,
brenda në Kanaan e lashë.
Nahari sot s'ësht' i gjallë,
po thonë se la një djalë,
Vathuil më ngjan, i thonë
dhe nderon shtëpinë tonë.
Tek ay të veç në ballë,
nga unë bëni të falë,
dhe në do të gëzojsh mua,
kërko çupë nga ky sua,
Edhe merre bjere vetë,"
Eliezer, plak' i gjorë,
kur foli këto patriku,
u ngre e puthi në dorë,
q'at dit' u nis e iku.
mori pesëdhjet' devera
kurrizdala dhe zverkgjata,
mori dhe shumë të tjera
të Paçmuara dhurata:
unazë, komsa dhe vathë,
lidhur me gur' të paçmuar,
për devetë mori bathë
dhe iku duke gëzuar.
Fatmirosh, sytë ç'i panë
udhës nuk tregonet,
se bukuria që kanë
këto vise, nuk çmonet:
Brigje, kodra lulëzojnë
me gjethe dhe me dafinë,
mali, fusha gjelbërojnë,
me bar e me trëndelinë.
Përroj' të gjat' e të gjerë,
me rrëmbim te lumi shkojnë,
nëpër pyll të paprerë,
ku zogjtë rrin' e këndojnë.
Në këtë vënd udhtari
nukë nginjet nat' e ditë,
se era që del nga bari,
gëzon shpirtin, rrit mëlçitë.
Eliezeri, plak' i vjetër,
betohej për perëndinë,
se nukë kish parë tjetër
vënd si Mesopotaminë.
Ditën çlodhej në stanë
dhe hante djathë të butë,
natën e gdhinte në hanë
se kish frikë nga hajdutë.
E vërteta do treguar,
ky vënd i mir' e i mbarë,
këto vise të bekuar
janë mbushur me kusarë,
njerëz të liq ka kurdoherë.
Udhëtari, pa të metë,
në Kanaan u afrua
dhe qëndroi me devetë
jashtë fshatit, tek një krua.
"Ti e di Patrikun plak
dhe barrën që mora unë,
zot, të lutem nga ky shkak,
ndimë, që të mbaroj punë.
Ajo çupë që të vijë,
të marrë ujë të ftohtë
dhe të rrijë të më ndijë,
t'u ap të pinë devetë,
të flas me mua plaknë,
ajo nuse le të jetë
për t'im zot, për Isaknë"
Eliezer' i bekuar,
lutjen s'e kish dhe mbaruar,
kur pa një vajzë në krua,
me vrap e iu afrua.
Dhe që ta shohë më mirë,
lipi ujë për të pirë
dhe zu që të bëjë fjalë.
E reja u kuq në ballë,
pastaj me llërë përveshur
mbush dorinë duke qeshur,
Me uj' akull si dëborë
dhe ia ep plakut në dorë,
më pastaj merr dhe devetë
një nga një i ujit vetë.
Eliezeri shikon,
fërkon sytë, se s'beson,
kjo çupë që ka përpara,
kaq' e bukur, kaq' e mbara,
e kujt është do ta dijë.
- E kujt je ti, moj bijë?
Sa gëzohem që të gjeta.
- Unë jam, t'u ngjatë jeta,
e mbes' e Nahorit ndjerë,
në Padan-Aram kam lerë,
Vathuil quhet im atë.
- Ti si quhesh, paç uratë?
- Rebeka, të qofsha falë,
im' atë ka dhe një djalë.
Po zotrote ç'bën këtunë?
- Në këtë fshat kam një punë,
rri këtu, se jam i huaj,
Në ka vënd në shtëpi tuaj,
Ec e thuaj; tek yt atë,
Të vij të gdhi këtë natë.
- Zot, ç'janë këto kuvënde?
Në shtëpi kemi plot vënde
për shumë jo, për ty vetë,
kemi vënd dhe për devetë,
po t'u jap vetë të hanë;
vetë të dërgoj babanë,
tim vëlla, një djal' i mbarë,
të vijë këtu t'u marrë,
Këto tha vash' e bekuar
dhe me dy dori në duar
u largua si thëllëzë,
dhe si një sorkadhe mëze
U çudit Eliezeri
dhe qëndroi si mermeri,
s'harriti ta ngjatëjetojë,
mbeti me fjalë në gojë.
Llabani në krua shkoi,
se Rebeka e dërgoi,
Një orë nukë kish shkuar,
Eliezeri i bekuar
brënda në shtëpi kish vatë
me Llabanë, pastë uratë;
Rebeka mori devetë
ne oborr i lidhi vetë.
I shkreti Eliezer
U prit me një barrë nder.
Vathuil për nder të mikut,
për shërbëtor' e patrikut,
theri dashin më të mirë,
bashkë me një qëngj të pirë,
dhe Rebeka, pa përtuar,
ndënji bëri një lakruar,
po dhe Llabani s'përtoi,
shumë gjellëra gatoi:
mish me qepë, me patate,
mish me pras' e me domate,
një paça që nuk çmohet
një kukurec që s'tregohet,
një pilaf si të Sulltanit
pruri dhe nga vënd' i stanit
një përshesh mbytur në gjalpë
orle, djath, kosë, shtalpë.
Po dhe Vathuil i ndjerë
nuk' ndenji këtë herë
me duarlidhur, i qetë:
Në hell dashin e vuri vetë,
vetë e poqi, vetë e ktheu,
vetë kur u poq e preu,
dhe pastaj, në darkë herë,
vet' u nis der' më derë
dhe grishi ca miq të tjerë,
përveç nga Eliezerë. ,
Kur u mblodhën gjithë bashkë,
u përshëndoshën më ashkë,
pastaj i zot' i shëpisë
mori kupën e rakisë,
dhe me gjithë miqt' e tjerë
uroi Eliezerë.
Dhe me njëri-tjetrin thanë
Pas zakoneve që kanë:
--Mirë se erdhe, t'u ngjatë jeta!
--Zotërinj, mir' se ju gjeta!
Ju që nderoni sot mua,
një ditë ua paça hua;
u ardhsha dhe për të mirë,
tani s'jemi dhe pirë,
as me raki, as me verë,
ndëgjoni Eliezerë...
Të mësoni pse kam ardhë,
në këtë ditë të bardhë.
Abraam, imzot i ndjerë,
në këtë katund ka lerë,
dhe Nahorë, pastë ndjesë,
e kishte vëlla me besë.
Kur shkoi në dhe të huaj,
këtu la babanë tuaj,
kur u largua këtejë,
nuk' la vënd të mos vejë,
sa dhe në Misir ka vatë
me nipin e tij dhe me gratë,
dhe në këtë vënd, si thonë,
u njoh dhe me faraonë;
nuk' di ç'punë punoi,
po shumë para fitoi.
Duke qënë shumë vapë,
nga Misiri iku prapë,
u kthye në Kanaan,
q'atë ditë rron në stan.
S'i numërohen devetë,
kuajt, lopët dhe qetë,
dhen e dhi tri mijë kokë,
zemërmirë që s'ka shokë.
Nga të mirat që ka bërë
e nderon bota e tërë.
i dha zoti dhe një djalë,
Që nuk' çmohet me fjalë,
më i mënçur burrë s'ka lerë
në këtë botë të gjerë.
Isaku, po të rrojë,
far' e fis do të nderojë,
trim që nuk' ka të sharë,
lum çupa që do ta marrë;
kush ka vajzë për martesë
Gënjehet me këtë shpresë.
Në Kanaan, ku vdiq Sara,
të tëra shtëpitë e para
te patriku ven' e vinë,
për të mbaruar krushqinë,
po Abraami, plak me mënd,
s'pëlqen nuse nga ky vënd.
Një ditë dolli më thirri
dhe me tha, veç nga i biri:
"Dua, sa jam vet' i gjallë,
o Eliezer, paç uratë,
të gjesh një nuse për djalë,
Se jeta s'hiqet pa gratë.
Doje të mos ta martojë
me turpet që shoh në botë;
të tjera thash me gojë,
të tjera zemra më thotë.
Me një këmbë në varr jam,
dit' e fundit kur të vijë,
djalin e vetëm që kam
ta le prapa me fëmijë.
Më ke shërbyer me besë,
dyzet vjet që je tek unë,
ndaj tek ti vetëm kam shpresë
të mbarosh dhe këtë punë.
Po këtu në Kanaan,
të lutem grua mos kërko,
se je rritur në stan,
nuk' shkojm dot me to.
Të veç në Padan-Aram,
vend' i bukur dhe i mbarë,
se atje shumë njerëz kam,
nga një fis e nga një farë.
Me tim vëlla kur u ndashë,
me Nahor, ndjesë të ketë,
brenda në Haran e lashë,
sot s'është në këtë jetë,
po të veç të gjeç të birë
Vathuil, falju nga mua,
dhe do bësh shumë mirë
të zgjedhësh çupë nga ky sua
Zotit Vathuil i thuaj:
dua ta martoj me Isaknë,
po çupë s'dua të huaj,
se s'dua të trazoj gjaknë,
të lutem mos kërko shumë
bukuri, ar dhe ergjend,
të gjitha venë për lumë,
kur s'është nderi në vënd.
Kush do të rrojë me grua
jetë të mirë të ketë,
lë marrë çupë nga sua,
pra e varfër le të jetë,
vash' e mirë, ç'e do gjënë?
Burrat që rrojnë nga gratë,
s'janë burra për të qënë,
turpërohen dit' e natë..."
Abraami, këto fjalë
tha dhe më puthi në ballë,
e putha dhe un' në dorë
dhe ika pas dy-tri orë.
******************
Vathuil, t'u shtoftë nami,
të bën të fala Abraami,
Ai të do si yt atë,
të dërgon një barr' uratë,
dhe të lutet me dëshirë
t'i apësh nuse për birë,
Rebekën, rroftë për jetë,
se kështu do zot' i vërtetë."
******************
Vathuili me Llabanë
Eliezerit i thanë:
"Rebeka juaja qoftë,
me Isakn' u trashëgoftë !
"o Kur u bënë këto fjalë,
u shtruan në mësallë,
gjithe tok hëngrën e pinë,
duke kënduar u gdhinë.
Në mëngjes. pa ardhë dreka,
u nis për udhë Rebeka,
bashkë me Eliezerë.
Sa lot që derdh mëm' e mjerë,
Po qysh të mos qaj e mjera?
Sos ka dhe çupa të tjera.
Dhe Rebeka nuk' mbahet,
se nga mëma s'mund të ndahet.
I ati u fshin lotë,
i këshillon dhe u thotë:
Ç'janë këto që punoni?
S'ju vjen turp që turpërohi?
Gra si ju nuk' kam parë;
S'është ditë për të qarë.
Ç'vajzë nuk' ësht' e gëzuar,
kur niset për t'u martuar?
Dhe cila mëmë s'gëzohet,
e bija kur i martohet?
Po dhe ty, moj jetëgjatë,
të vetëm të kish yt' atë,
kur të martoi me mua,
jot ëmë sa u gëzua;
Vajza s'na vete, si thuaj,
në vënd dhe në njerz të huaj,
Isaku, moj punëmbarë,
më ka kushëri të parë.
Tani, të lutem, fshij lotë,
dhe kujto ç'bëhet në botë:
njeri nuk' vë kurorë,
pa marrë pajë në dorë.
Një burrë që s'ka të hajë
s'pëlqen çupë që s'ka pajë;
sot nuk' është si një herë,
burrat dalin për të blerë...
Ke të holla, burra shumë,
le të jesh lum' e për lumë,
le të jesh e çalë e qorre,
thuaj se burrën e more;
Je faqekuqe, si molla,
e bukur, po s'ke të holla?
Të rruatë bukuria,
s'të nxjerr njeri nga shtëpia;
në mos daltë ndonjë plak
të ranë dhëmbët në prak...
Çupa jonë këmbëmbarë,
merr burrë që s'ka të sharë,
dhe ç'burrë, një bir patriku;
shëndoshë na qoftë miku;
martoj vajzën pa një grosh;
këto gjëra të mendosh,
se s'është fitim i pakë,
mendoju si grua plakë,
mos qaj se lotë dëm venë,
mos i prish çupës kësmenë,
po ngrehu epi uratë
të ketë jetë të gjatë,
0 bijë, pushoi lotë,
se jot ëmë s'di se ç'thotë,
eja të të puth dhe vetë,
të trashëgohesh përjetë"
Rebeka me këto fjalë,
u bë gati për të dalë.
Gjithë fshati për të dolli,
gjer te kroi e përcolli,
gra e burra të gëzuar
të tërë duke kënduar:
- Ku je nisur për të vatë,
shelege bejk' e çobanit?
Ku lë jot ëm' e tyt atë
dhe gjithë shoqet e stanit?
Thëllëza gurë mbi gurë,
trimat rënkojnë për tynë,
nga foleja mos dil kurrë,
se ta kanë vënë synë...
- Moll' e kuqe bukuroshe
pse të dalç e pabesë?
Kur s'na doje pse s'na thoshe,
po na gënjeje me shpresë?
S'të dinim kaqë fodulle,
manushaqe që mban erë,
tani që lëshove lule,
të trashëgojnë të tjerë.
- Ndëgjoni shoqet e mia,
diç t'u them e diç t'u qahem:
do të ndahem nga shtëpia,
nga njerëzit e mi do të ndahem.
Obobo, ç'është kjo punë?
Moj nënë për ku më nise?
Pse s'më martoni këtunë?
Ç'më vjen keq për këto vise!
- Ikë, zogë, se pret zogu,
që këndon pranë folesë,
rnbi një degë borziloku
dhe shikon udhën me shpresë.
Ikë, bëfsh udhën e mbarë,
të pret miku të martoni,
të dy bashkë të pandarë,
për jetë të trashëgoni!
*
* *
- As këndoni të këndojmë,
ju e dini kë martojmë;
0 Isak, jeta t'u ngjatë
si mbret të marton yt atë,
more nuse si je vetë,
të trashëgohenë përjetë.
Nuni që vuri kurorë
pagëzoftë edhe me dorë.
Dhëndër, o lule lejmon,
hip e rri në këtë fron.
Të të laj, të të ndërroj
te nusja të të dërgoj.
A të pëlqen nusja,
more djal' o lulja?
Është' e mirë, shoqe s'ka,
m'e mirë nga gjithë na.
Moj nuse buzëqershia,
S'të çmonet bukuria,
Të lëvdon bot' e tërë.
Lum mëma që të ka bërë.
- Thëllëza, gurë mbi gurë,
me gojë s'më fole kurrë,
më, do a s'më do për burrë?
Moj, në më do sa të dua,
lë jot' ëm e rri me mua.
- Moj lulja vergje, vergje,
të fola, pse s'm'u përgjegje?
Moj, mos je sëmur' e dergje?
As sëmurë s'jam, as dergjem,
po s'dua të të përgjegjem,
se kam frikë nga im atë,
që përgjon nat' për natë.
- Borziloku fletëgjerë,
çuditem se kur u rrite,
ditën që të mora erë,
m'u në zemër më godite...
- Shum' e bukur je, moj vashë,
u çuditçë kur të pashë,
cullufet fije-fije,
besa sa të kanë hije;
faqet si moll' e kuqe,
goja jote si burbuqe,
mesi yt unazë dore,
sa mënd që kesh' m'i more,
me dy sy të zezë në ballë
si dielli më të dalë.
Vetullat pse t'u nxinë?
Mos u ke vënë mazinë?
Jo, besa, për perëndinë,
e kam vetë bukurinë,
- Vura një kopsht me mollë,
nusja si selvi e hollë;
falmë, falmë, moj selvi,
mollët që ke në gji...
Vura një kopsht me dardhë,
nusja jonë fort e bardhë;
nëmë, nëmë, moj selvi,
dardhëtë që ke në gji...
Vura një kopsht me pjeshkë,
nusja jonë një syzezkë,
eja, eja, moj selvi,
eja me pjeshkë në gji!...
- 0 shoko, more shoku,
dhënt' e mia kush i do?
Se s'mund të vete me to;
me miken dua të rri
nat' e ditë në shtëpi,
të los e ta marr në gji.
Do të los ballë për ballë,
Posi luga nëpër dhallë,
do të los faqe për faqe,
të marr erë manushaqe,
do të los gushë për gushë,
posi shtjerratë në fushë.
- Moj nuse ç'është kjo punë,
që ditën që je këtunë,
pse na rri duke menduar?
Vallë, kush të ka qortuar?
Pse na mban sytë përdhe,
turp të vjen a frikë ke?
Mos u mendo, paç uratë,
harro jot' ëmë e yt' atë;
këtu rrotull sa jemi
gjithë far' e fis të kemi,
dhe burrin që more vetë
nukë ka shokë ndë jetë.
0 zot, shitet njeriu
si një lopë, si një kalë!
Ç'janë këta që rënkojnë?
Nuke janë njerëz të tërë?
Po si njerëz pse nuk' rrojnë?
Zbathur e zhveshur pse janë?
Pse punojnë për të tjerë?
Pse nukë kanë të hanë?
Ç'janë këta njerëz të mjerë?
Ku i shpienë si dhëntë?
Në treg pse duan t'i shesin?
E tillë jetë mos qëntë,
Më pahir është të vdesin.
Skllav! Kjo fjalë na tregon
njerinë si një gomar,
tjatër njeri e mundon
e blen, e shet a e var.
Ju që mbroni skllavërinë,
ju që bëni të këqija,
ju që mundoni njerinë,
e gjeçi nga perëndia!

Zolejka


Nga gjithë vëndet, Misiri,
ka qen' e është m'i miri:
gjithmonë jeshil bari;
s'ka të sosurë behari. ..
Pem' e lule gjithë moti,
e ka bekuarë zoti.
Piramidhetë me diell,
kanë kokënë në qiell.
Buçit Nili nat' e ditë,
bie ujë të floritë. ..
vadit fushënë të tëre
nukë ka vënd të mos zërë,
Ujiten dhe hurmadhjetë
dhe venë, venë përpjetë.
Veriu s'reshtet kurrë,
kur zë e lot me pëlhurë,
mbanë Nilit punëmbarë
ka qenë Tani; më parë,
ka qënë kryeqyteti
se këtu kish fronë mbreti.
Tani ka qenë një herë
qytet i madh e i gjerë;
në mes të këtij qyteti
ka qenë pallat i mbretit,
se në këtë qytet rroi
Apofi, kur mbretëroi.
Pranë mbretit, nga veriu,
rrinte zoti Petefriu,
i nderuar në Misir,
se mbreti e kish vezir.
Mendjemadh e zemërmirë
kishte në dorë Misirë:
Petefriu mbretëronte
se Apofi shum' e donte;
Apofi me Petefrinë
bashkë rrinë, han' e pinë. ..
Petefriu u martua
mori Zolejkën për grua.
Moj Zolejkë, nga ke dalë
që ke diellin në ballë?
Zolejkë, kush të ka bërë
që manitenë të tërë?
Të ka bërë zoti vetë,
nukë ke shoqe në jetë!
Kush pa bukurinë tënde
dhe nuk lojti nga mëntë?
Kur do Zolejka të dalë
me karrocë ja me kalë,
vetëm a me Petefrinë,
ysmeqarkat pas i vinë.
Kur del Zolejka merr erë
dalin dhe shumë të tjerë,
nukë rri njeri pa dalë,
kush ta shojë më në ballë!
Zolejka rri e mentuar
dhe vë kokënë në duar. ..
ysmeqarkatë s'guxojnë
të lozin e të këndojnë.
Ç'ka Zolejka që s'gëzon?
zonjë si ajo kush rron?
Kush ka të tilla të mira?
Kush ka gjëra të pavdira?
Kush ka burrë më të mirë?
Burr' i saj urdhron Misirë'. . .
Dashuri moj dashuri!
S'peshon ergjënt e flori'. . .
Sa para bën madhëria?
Nukë blihet dashuria.
Duro, Petefri, duro!
Zolejka nukë të do'. . .
Apofi, mbret' i Misirit
i tha një ditë vezirit:
për gjah sivjet s'kemi vatë,
po të vemi këtë natë,
se ditën bën shumë vapë;
në mëngjes kthehemi prapë,
Mbreti këtë fjalë foli,
Petefriu jashtë doli
ysmeçin e tij kërkoi
te Zolejka e dërgoi
t'i thotë të mos e presë.
Në pezul të penxheresë
rrij Zolejka, si ngaherë,
kur pa Josifnë më derë.
Nukë qe njëzet vjeç djalë.
mustaqja s'i kish dhe dalë,
ish i bukurë si çupë.
dhe për të pirë në kupë.
Arapinka të këndonin,
Zoiejkën e përgëzonin.

- Zonjë, më dërgoi zoti
Petefriu fuqiploti,
këtë natë mos e pritni
vetëm të hani, të pini:
për gjah sonte do të venë
që të dy bashkë me mbrenë. -
Këto tha djali dhe priti,
po Zolejka psherëtiti,

- Pse mban kokënë mënjanë?
Qasu të rrish këtu pranë,
dhe Petefriu me mbrenë
ku të duan le të venë.
Ti të rrish sonte me mua,
Josif, die që të dua!
Të dua, të dua shumë
dhe gdhij natënë pa gjumë...
Që ditënë që të pashë,
zemërnë time ta dhashë.
Dale të të puth një herë!
Këtë natë mos më lerë
vetëmë me ysmeqarë,
Josif, bëhu djal' i mbarë!...
Eja të rrish këtu pranë,
kuvendojmë për babanë,
për mëmën që të ka bërë
dhe për njerzt' e tu të tërë.
Pse ke lënë mëmëdhenë?
Kush të shiti, ku të gjenë?
Pse erdhe zure Misirë?

- Jeshë, foshnjë, s'mba mënt mirë. ..
Po vëllezrit që kam pasur
si vëlla s'më kanë dashur,
dhe më shitnë për të holla!. ..

- Faqja jote posi molla,
goja jote si qershia,
s'të çmonetë bukuria!...

Të dua, Josif, të dua'
Sonte do të rrish me mua;
do të ham' e do të pimë,
të dy vetëm do të rrimë!. ..
Se është jona kjo natë,
zoti e bëftë të gjatë!
zoq e bilbilë, këndoni,
kur të gdhiet të na zgjoni...
Mos ki turp, mos u bën djalë.

- Zonjë, zonjë, të jam falë!
Jam rob' i zotrisë suaj;
këto fjalë mos m'i thuaj!...
Jetim i shkretë, fatziu,
më ka Merë Petefriu,
si baba më është sjellë,
më ka rriturë si pjellë,
më ka mbajturë me shpresë,
s'guxoj t'i da! i pabesë'...

- Nga burri im mos ki frikë:
mbaj me vete këtë thikë,
prapa derësë të fshihesh
dhe kur të vijë, t'i biesh!...
Vraje Petefrinë vetë!
Pastaj të më kesh për jetë. ..
0 Josif, mos u largo!
Josif, Zolejka të do'
Rri me mua këtë natë.. .
Nukë jam si gjithë gratë:
Gjithë trimatë më duan,
mbreti për mua le gruan,
po si ty s'dua të tjerë.
lemë të te puth një herë! -
Edhe e puthi sa deshi.
Josifi u ngre nga sheshi
i mjeri kërkon të dalë. . .
Zolejka ju ngjit si ngjalë,
U zëmërua sa qau'
Dhe zu Josifnë nga krau!
Ky e shtyti me të fortë
dhe dolli jashte më portë.
Zolejka mbet turpëruar
me sakon e tij në duar:
(Josifi, që ta lëshojë,
Qiti sakon të shpëtojë.)
Dita s'qe dhe gdhirë mirë,
Zolejka si egërsirë
nga inati. që kish marrë
priti burrën duke qarë!
Ç'ke që qan, o shpirt, i thotë
dhe vate t'i fshijë lotë,
po Zolejka qa më shumë.
- Ku më le vetëm, o lumë?
Ike më le me të tjerë. ..
Josifi më prishi nderë,
Erdhi natën të më zërë
Dhe ra me mua të flërë!
Do të më kish turpëruar
sikur të mos jeshë zgjuar!
Të mos keshë këtë thikë. . .
kur e pa, i erdhi frikë
dhe hapi derën e shkoi
po sakon këtu harroi!
Kur dëgjoi Petefriu
gjithë këto fjalë, .ngriu;
kur pa dhe sakon e tia,
i erdhi rrotull shtëpia:
Zolejkën të turpërojë
Josifi?. .. Tani të shojë. ..
Dhe urdhëroi ta zënë,
brënda në bodrum ta venë!

Kurbeti


Mitrua, kur u martua
ndënji një muaj me grua!
Erdhi dita për të ndarë
dhe u ndanë duke qarë!
Gruaja qënkej me barrë
dhe kur polli, bëri djalë.
Po Mitrua ku ish vallë?
Motëmot që qe larguar,
një kartë s'i kish dërguar!
Ku t'i shkruaj mëm' e mjerë
për djalënë që kish lerë?
Tri vjet, katër, dhjetë shkuan!
Mitrua harroi gruan!
E varfëra se ç'pësoi,
të ritë vetëm e shkoi.
Ç'e deshi të tillë burrë,
që s'e pati pranë kurrë!
Gjith' bota ven' e vinë,
Mitrua harroi shtëpinë,
nuk e di që ka dhe djalë!
Rron a ka vdekur vallë?
Këto thosh grua e mjerë,
po burrit i mbajti nderë.
E zeza grua se ç'hoqi!
Humbi shpresën tek i shoqi:

kur pa ngrën' e kur pa pirë,
punoi e rriti të birë.
Kurbeti, shokë, kurbeti,
kush vate e nukë mbeti?
Mitrua zuri Misirë,
po puna s'i vinte mirë.
Qysh të vejë puna mbarë
për të zeztë shqipëtarë?
Shkretojënë mëmëdhenë,
tek perndon dielli venë!
Ku vini, more të mjerë,
se sot s'ësht' si njëherë, -
qysh vini në vend të huaj,
kur s'dini as gjuhnë tuaj?
Lum kush rron në vend të tij
me qe, me dhën e me dhi.
Mos u ndani nga shtëpia,
të mos mpshojë perëndia,
se perëndia, kur mpshon,
gjynaqarët i mundon.
Puna nukë ka të sharë,
po punoi vetë n'arë,
zini çapën e hostenë
dhe parmëndën që çan dhenë.
Nga fëmia mos u ndani,
po punoni që të hani;

Grurëtë që bëni vetë,
u harrin për këtë jetë.
Me zakonetë që kini,
kurbenë duhet ta lini,
të nderçim jini, të zotë,
po nderi sot s'ka të shkuar,
e drejta në këtë botë
është fare shtrëmbëruar...

Në kurbet venë të tjerë,
ata që s'duanë nderë,
se zakonet u ndërruan;
burri që fiton, shet gruan,
burratë rrojnë nga gra!...
Po për Mitro shqipëtarë
këto zakone të ra
nuk i dukeshin mbarë.
Ndaj hoqi e voi shumë,
kur pa buk' e kur pa gjumë,
rrahu Misirë të tërë,
nukë la punë pa bërë,
gjithë jetën nën' urdhër,
qeseja si kokë hudhër,
E shoqja e kish qarë,
njëzet vjet që s'e kish parë!
Dhe në mos e paftë kurrë,
djali u rrit, u bë burrë,
mëmën do ta mbajë mirë
me të ngrën' e me të pirë.
Pas njëzet vjet, nga kursimi,
Mitros iu shtua fitimi,
solli ndër mënd Shqipërinë
gruan e tij dhe shtëpinë;
psherëtiti zëmër' e tij
dhe qau si çilimi;
Dhe te nesërmet, ndaj të gdhirë,
Mitrua e la Misirë.
Ta kish ditur, kur ish ndarë
që la gruan me barrë,
mbase kish ikur më parë.
Shtatë dit' e shtatë net
bëri Mitrua në det;
mbaroi udhën e gjatë
dhe vate në fshat me natë.
Ne shtëpi u afërua,
Ndënji pak e u mendua,
dhe me vete të tij thosh:
"Në gjeça shtëpinë bosh?
Në mos e gjeça të gjallë
Gruanë!" Me këto fjalë
Shikon shtëpinë me dritë
edhe vate në fëngjitë
të shojë kush është brënda,
t'i përgjojë ja ka ënda.
Djali kuvëndon me mëmë;

"Pse qan, i thosh, kur ke mua?
Ç'kanë shkuarë t'i lëmë
dhe duajmë si të dua.
- Të dua, thosh mëm' e mjerë,
me shpresë tënde kam rruar,
nga ti harrova qederë,
dhe gjith'ato që kam vuar,
dhe sot rroj me shpresë tënde"

Kur gjegji këto kuvënde,
Mitrua ngriu në fëngjitë.
Fatziu, ç'vuri nër mënde!
Vuri syn' e pa në dritë,
pa një trim të ri me gruan!
Mëndja ju turbullua!
Mitrua kujton Misirë,
sheh vetëhenë me brirë!?...
0 Mitro, mendoju mirë,
mëma përkëdhel të birë,
nukë të ka turpëruar,
se me nder të madh ka rruar!
Ç'mendohesh, more fatzi!
Hyrë brënda në shtëpi
dhe merr djalënë në gji.
"0bobo! sytë ç'më panë!
Tha Mitrua si i marrë.
Pashë gruan me jaranë,
po tani do t'ju bëj varrë!
Do t'u bie me kobure,
t'i lëshoj në shesh shondure.
Mua të më vënë brirë!"
Tha, dhe goditi te birë!
Mëmë e zezë ulëriti,
pushtoi djalën dhe briti,
po Mitrua nuk priti,
pushka krisi dhe një herë,
ra përmbys dhe mëm' e mjerë!

Kopshti i Dashurisë


0 pëllumb' i shkruar,
do t'të marr në duar
dhe duke kënduar
gjetkë do t'të shpie:

Në një vend t'uruar
dhe të lulëzuar,
në uj'të kulluar
edhe nën hie;

Afër tek një lumë
ku ka lule shumë,
të biem në gjumë,
hena të na ndrijë;

Yjtë të shikojnë,
zogjtë të këndojnë
edhe të na zgjojnë
dita kur të vijë.

Pa ngrën' e pa pirë
s'mbetemi, moj mirë,
se u'ndaj të gdhirë
dërgoj e na sjellin:

Qumështë të dhirë
dhe djathë të mirë
pa uj' e pa hirrë,
dhe rrush kur të vjehn;

Ngjalë nga Janina,
mjaltë nga Kanina,
verë nga Voshtina
ujë nga Sopoti;

Mollë nga Horia,
mish nga dhënt' e mia,
desh nga Labëria,
na e faltë zoti'

Dëshirë


I
Kush lë mikenë që ka
edhe ndahetë me shokë
për të fituar para,
nuk i ka mëntë në kokë.
Ikëni, more të mjerë,
ikni deti tek t'u nxjerrë,
se për mua dashuria,
ara, vështi dhe shtëpia
më bëjnë të rroj me gas,
se s'dua të lë gjë pas.
S'dua të iki si përpara,
dua të rroj nëpër ara,
mikja pranë të më ketë,
të punoj aratë vetë.

Fatmirosh, mot e nga mot
grur' e misër të kem plot,
të kem raki, të kem verë
të ëmbëlë si sheqerë.
Të vete me bagëti,
me qe, me dhen e me dhi,
dhe t'i shpie rrëzë malit,
të hanë majën e barit;
dhe kur të pjellë një dhi
do t'i vë kecnë në gji.
Nuk iki nga Shqipëria
si punojn' ata që s'dinë,
mos e dhëntë perëndia,
të ndahem me dashurinë,
sa të mund të rroj më pak,
po këtu të bëhem plak.
Dhe në vuaj, le të vuaj,
të mos vdes në vënd të huaj!
Të shoh mëmën._ e babanë,
të kem dhe motratë pranë,
dhe kur të vdes, të më qajnë
pas zakoneve që kanë:

Të më marrënë në duar,
të qajnë me lesh lëshuar,
dhe mikia, kur të vijë,
ta qaj' e të ulërijë.

II
Ku janë vaftet e parë,
stërgjyshët sa mirë qenë
shkonin jetënë pa ndarë
edhe dojnin mëmëdhenë.
S'kish pampor e s'kish gjemi,
nukë vinin të fitonin,
atdhenë s'c lij njeri,
po punonin edhe shkonin.

Kau nukë kishte zgjedhë,
as fre për kalin e fortë,
dhe si s'kish njeii të vjedhë,
shtëpitë qenë pa portë.
Aratë s'kishnë sinuar,
s'kish të pasur e të varfër,
dheu qe i Julëzuar,
kafsh' e njerz rronin të afër.
Nukë kishte njerz të liq,
se Jufta s'kishte dhe daJë
gjithë bota qenë miq,
qenë vëllezër në baIJë.
Po tani, zot' i vërtetë,
njeriu ngjan me arinë!
Nukë hiqetë kjo jetë,
se njeriu ha njennë'
sot s'mbretëron dashuria,
nukë kemi dashuri,
s'na mbeti as trimëria,
sot rrojmë në robëri.

III

Sot e tutje në shtëpi
mikia të mbretërojë,
cilido nga miqt' e mi
për zonjë duhet ta njojë.
Kur të vete nëpër ara,
kur të korr e kur të mbjell,
të kem mikenë përpara,
kur të shij e kur të vjel
Dhe në stan kur të më shotë,
me qe, me dhën e me dhi
mikia t'i numërojë
se mos m'i vjedhë njeri,
të më zbukurojë stanë,
të bëjë djathë të butë,
t'u hedhë qënet të hanë,
të na ruajn' nga hajdutë.
Edhe nata kur të vijë
të marr mikpnë në gji...
Dhe hënëza të na ndrijë
dhe të na kenë zili.

IV

0 shokë, ç'u prish dynjaja
si për burra dhe për gra,
tani shitetë sevdaja,
mjer' ai që s'ka para.
I pasur, të palltë varri,
ti që bleve dashurinë
dhe nuk e le si në pari,
të martë djalli shpirtinë!
Ndëgjoni, more të ri,
ndëgjoni dhe ju të ra:
duani atë që di,
jo atë që ka para.
Duani dhe vjershëtorë
barabar me perëndinë,
se rri me lule në dorë
edhe këndon dashurinë.
Ata që janë lëvduar,
me këngë nga vjershëtori,
janë burra të ndëgjuar
dhe rrojënë sa Tomori
0 ju të ra e të ri,
u lutem të më këndoni,
që të kini dashuri,
kur të vdes të më kujtoni.

Atdheu dhe Dashuria


Vitua një pun' e madhe,
e bukur si sorkadhe,
nga gjithë shoqet shquan
dhe gjithë trimat e duan.
Për të tillë bukuri
kush nukë ka dashuri?

Një ditë që vij në krua,
duke ecurë mbi thua,
poqi një turk, trim të marrë
tjetër herë s'e kish parë.
Rrobatë që kish, i ndrinin
dhe armët i vetëtinin!
Kur shtiu syt' e e pa:
"Vito, të dua! i tha.
Vito, do të të marr grua!"
Vitua u turpërua,
po më shum' u hidhërua
dhe iu përgjegj: "S'je për mua,
se u'një tjetërë dua,
jemi një bes' e një sua;
po merre fjalënë prapë
dhe shko këtej me vrapë!"
- Kush është më trim se mua,
që do të të marrë grua?
- Ai që jam vluarë (fejuar)
dhe për të martuarë;
është trim' sa s'gjendetë,
i mirë sa s'bënetë;
ish vet' i tretë vëlla,
kush ka qenë si ata?
Trima sa s'i zinte plumbi,
njeri vdiq, i dyti humbi.
Jorgjin e la perëndia
shpresë për mëmën e tia;
është i vetëm e jetim,
i dashur' i shpirtit tim,
dhe nga të tërë më trim,
përdor pallën e hanxharë,
është i zoti të më marrë!
Ndaj, të lutem, mos më nga,
të mos biesh në hatà,
se shejtani punë s'ka!"

Turku me të tilla fjalë,
qiti të shkretënë pallë,
nga inati u verdhua
dhe thirri posi dragua:
"N'është m'i zoti nga unë,
le të më dalë këtunë,
në më muntë, besa-besë.
Burri yt po le të jetë,
n'ë dërgofsha n'atë jetë,
dije, do të të marr vetë!"
Vitua shum'u frikua,
lot i vininë si krua,
dhe më shtëpi, duke qarë,
rrëfeu q'i kishte ngjarë.
Po Jorgji, kur e dëgjoi,
veshi armëtë dhe shkoi,
u ngjit malitë përpjetë
ashtu si ngjitenë retë,
dhe me zë të madh si shkëmbi
po thërret, sa tundet vendi:
"Kush ësht' ai q'u lëvdua,
qe do të mundet me mua?"
Me zë të math, si gjëmimi,
iu përgjegj ahere trimi.")
"Une jam ai që shtie
dhe plumbi dëm nuk bie.
U' jam ai që kam vrarë
bejlerë dhe pashallarë,
dhe kaurë, mijë vetë,
kam dërguar n'atë jetë!
Dhe do të trembem tani
nga një fusharak si ti?
Tani do ta shoç dhe vetë
kush është trim i vërtetë...
Këto thosh turku dhe vinte,
po dhe Jorgua e printe;
hodhi armëtë përdhezë
dhe zuri të sgjeshë brezë,
që kish qepur Vitua vetë,
Si fustan e fermeletë.
Kur e kujtoi, u shemb,
mos pandehni se u tremb,
bëri kryqn' e fshiu lotë:
"Jam azer!" hidhet e thotë,
edhe me dorë një thikë
ju vërsul turkut pa frikë.
Trimi rrëmbeu hanxharë
dhe po hidhej si i marrë,
Fryjti era, nga rrëmbimi
lëshon flokatenë trimi,
Atje ku qe afëruar,
me gjoks hapet leshëtuar,
ju duk, në grykë të tij,
varturë një hajmali.
Jorgji, kur pa hajmalinë,
sytë përmbi të i ngrinë.
Dale, tha, ashtu më rruash,
pa lëftojme kur të duash,
po, në beson perëndinë,
kush ta fali hajmalinë?
- Nënia në foshnjëri
ma vari për mbarësi,
po ç'të duhet kjo punë?
- Një të tillë kam dhe unë!
Shiko! Nëna ma ka falë
dhe mua, kur jesha djalë!
Të dy trimat hapnë gjitë
dhe shikonin hajmalitë
qepur me pe të florinjtë,
si njëra, si tjetëra,
të dya të vjetëra;
përbrenda, pshelur' me kartë, (mbështjellë)
gjetën nga një kryq të artë!
Mbetën të mahniturë
dhe si të goditurë!
të tillë punë, kur panë,
u pushtuan dhe ranë,
Dhe të dy një fjalë thanë:
"Të kam vëlla, mor i mjerë,
nga një bark paskemi lerë!
Jemi një fis e n'jë farë,
jemi të dy shqipëtarë,
po besa na paska ndarë,
Sa na bëri për të vrarë!
Sot që dimë vetëhenë,
duhet të bëjmë benë
të duam mëmëdhenë.
Tani të marrëmë male,
të lëftojmë për lirinë,
te mos kthehemi të gjallë
pa shpëtuar Shqipërinë!
Tani Viton ta harrojmë,
me Turqinë të lëftojmë,
ta dërgojmë nga ka ardhë,
të shomë ditë të bardhë."

Naim Frashëri


Vdiq Naimi, vdiq Naimi,
moj e mjera Shqipëri!
Mendjelarti, zemërtrimi,
vjershëtori si ai!

Vdiq Naimi, po vajtoni
shqipëtarka, shqipëtarë!
Naimnë kur ta kujtoni,
mos pushoni duke qarë!
..................................

Vdiq Naimi, gjithë thonë,
qani turq, qani kaurë!
Bilbil' i gjuhësë tonë
s'do të dëgjohet më kurrë!

Vdiq Naimi, që këndoi
trimërinë, Skënderbenë,
vdiq Naimi, që lëvdoi
dhe nderoi memëdhenë!

Vdiq Naimi, po ç'të gjeti,
o moj Shqipëri e mjerë!
Vdiq Naimi, po kush mbeti?
Si Naimi s'ka të tjerë.

Vdiq Naimi! Vdekj' e shkretë,
pse more të tillë burrë?
I ndritë shpirti për jetë,
mos i vdektë nami kurrë!

Varfëria dhe Liria


Jam i varfër, po i lirë,
ndaj më pëlqen varfëria;
kush do të rrojë më mirë,
s'urdhëron dot veten e tia.
Mbreti, sikur të më thotë:
"Hajde në pallat me mua,
të gëzosh dhe ti në botë,
do t'i them: "Zot, nukë dua;
për të ngrën' e për të pirë
nukë mund të shes lirinë;
i varfëri rron më mirë
s'ai që do madhërinë.
S'më duhet ergjëndi mua,
dua lirinë dhe nderë,
dua të bëj si të dua,
jo si të duan të tjerë.
Kush mund e bën si do vetë,
bën si thotë Perëndia,
nukë ka në këtë jetë
gjë m'e vyer se liria.

Mëmëdheu


Mëmëdhe quhetë toka
ku më ka rënurë koka,
ku kam dashur mëm'e atë,
ku më njeh dhe gur' i thatë
ku kam pasurë shtëpinë,
ku kam njohur perëndinë,
stërgjyshët ku kanë qënë
dhe varret q'i kanë vënë,
ku jam rritur me thërrime
ku kam folur gjuhën time,
ku kam fis e ku kam farë,
ku kam qeshur, ku kam qarë,
ku rroj me gas e me shpres,
ku kam dëshirë të vdes.

Vaje


Që ditën që vdiqe, që kur s'të kam parë
Lotët që kam derdhur, s'më janë dhe tharë
Shumë vjetë u bënë sot u mbushen dhjete
Që kur më ke lënë dhe s'të shoh ne jete!


Në ç'kopshte me lule ke qëndruar vallë?
S'të vjen keq për mua?S'të vjen mallë për djalë ?
O ëngjëll I bukur mos meno në botë
Kthehu të të shomë të na mbeten lotë


S'rrojmë dot pa tynë ti si rron pa neve?
Motëmot që rrojtëm bashkë s'më urreve
Atje tek rri janë qipariz' e varre
Kthehu të të shomë mos na lër përfare


Mos na lër të gjorë me zemër të ngrirë
Kthehu të gëzohesh kur të shoç tët birë
E ke lenë foshnje tani u bë burrë
S'arrite ta rritje s'të ka parë kurrë


Për ty shumë herë çoç do të më thotë
Por s'mund ti përgjigjem se më mbytin lotë
Kthej kokën mënjanë dhe vështroj përpjetë
Duke psherëtitur te zot' I vërtetë


O zot I vërtetë s'të erdhi keq për djalë
Kur i more mëmën dhe më le të gjallë
Të më keshe marrë do të qe më mirë
Dhe të rronte mëma të rriste të birë
Me se rrojnë foshnjat çi rrit çiliminjtë
Dashuri e mëmës dhe përkëdhelitë
Doje dritë o qiell more dritën time
dhe ma mbushe jetën plot me hidhërime
Tani rroj pa shpresë ndaj s'dua të rroj
Se dhe perëndinë tani s'e besoj.

Dashuria


E mban mënd, moj Marë,
dashurin' e parë?
Njeri nuk e gjegji,
se jeshmë te vegji.
Unë pa ty s'rrojë,
vij' e të kërkojë;
tl pa mua s'rroje,
vij' e me kërkoje.
Në lule me erë
putheshim ngahere,
dhe si burr' e grua
losnim nënë ftua.
Një ditë, të dyza
losnim mbylla-syza:
U fshyem pa dukur
Cinë të besoj taninë,
perëndin' a dashurinë?
Perëndi në këte jetë
është dashuria vetë.
------
Bukuria jote, leshërat e tua
posi pëndë korbi, të gjata
mbi thua,ballëtë si diell,
faqetë si mollë,qafa jot' e gjatë,
mesi yt i hollë,sisëtë si shegë,
dhëmbët si thëlpënjë,buzët si
burbuqe, sytë si gështënjë,
dora si dëborë, fjala jote mjaltë,
kurmi yt i derdhur, shtati yt i naltë;
gjithë më kënaqin, të tëra t'i dua,
po zëmëra jote u bë gur për mua!
-----
Pika-pika bie shiu
dhe dëbora flokë-flokë,
vetëtin e fryn veriu,
breshëri kërcet mi tokë!
Le të fryjë er' e ftohtë,
s'ka ç'më bën dimëri mua:
Dashuria më mban ngrohtë,
se pushtoj atë që dua.
Kur fryn era me tallas,
kur bie dëbor' e shi,
sa flë njeriu me gas,
kur ka mikenë në gji!

Besa - Besë


Gjithë vendetë gëzojnë,
ti, Shqipëri, pse pushon?
Gjithë njerëzit këndojnë,
ti, shqiptar, pse rënkon?
Gjithë duanë lirinë
dhe pa të njeriu s'rron;

ti, shqipëtar, Shqipërinë
në zgjedhë si e duron?

Zgjohuni, o shqipëtarë,
erdhi dita për liri!
Zini luftë me barbarë,
përpiqi për Shqipëri!

Të krishter' e myslimanë,
të tërë një sua kemi;
gegë, toskë, dibranë,
gjithë shqipëtarë jemi.

Mblidhuni te bëjmë benë,
të gjithë dorë për dorë:
Të duamë mëmëdhenë,
edhe malet me dëborë.

Që ditën që u shkeli
robëria dhe gjer sot
nukë bën më bar Dhëmbeli
dhe Tomori qan me lot.

Male me krye në qieli,
si duroni robërinë?
Ju që shihni drit' e diell,
pse s'ndrini dhe Shqipërinë?

Ku janë vaftet e parë,
që kini dhënë yrnek?
Ku jini, o shqipëtarë,
pse s'dëgjohet një dyfek?

Apo humbi trimëria,
apo s'doni mëmëdhenë?
A u shua Shqipëria,
që ka pjellë Skënderbenë?

Pse rrini lidhur me lak?
Pse s'shpëtoni vënd' tuaj?
apo s'u mbeti më gjak,
se e derdhtë për të huaj?

Mirri pushkëtë në duar
edhe bëni besa-besë:

Shqipëria do shpëtuar,
kokë turku të mos mbesë!

Dheu


Dheu i gjat' e i gjerë,
na jep buk' e na jep verë
për të ngrën' e për të pirë,
kush di ta punojë mirë.

Si njeri i shtrënguar,
dheu nukë fal gjë kurrë,
pa munduar, pa punuar'
S'na jep as misër, as grurë.

Do ta punojë njeriu
dhe ta vadisë me djersë
që të hajë buk' i ziu,
nga uria të mos vdesë!

Punoni, more të mjerë,
se dhe gjëri në na mbetë,
pas neve vinë të tjerë,
nukë sosetë kjo jetë

Fshati Im


Maletë me gurë,
fushat me bar shumë,
aratë me grurë,
më tutje një lumë.

Fshati për karshi
me kish' e me varre,
rrotull ca shtëpi
të vogëla fare.

Ujëtë të ftohtë,
era pun' e madhe,
bilbili ia thotë,
gratë si sorrkadhe.

Burrat nën hie,
lozin, kuvendojnë,
pika që s'u bie,
se nga gratë rrojnë!

Gratë venë nd'arë,
dhe në vreshta gratë,
gruaja korr barë,
punon dit' e natë.

Gratë në të shirë,
në të vjela gratë,
ikinë pa gdhirë,
kthenenë me natë.

Gruaja për burrë
digjetë në diell,
punon e s'rri kurrë
as ditën e diel.

0 moj shqipëtarkë,
që vet' e nget qetë,
edhe drek' e darkë
kthehesh e bën vetë;

Moj e mjera grua,
ç'e do burrë zinë
që ftohet në krua
dhe ti mban shtëpinë!.

Korriku


Na erdhi korriku prapë,
me grurë të ri, me vapë.
Mirë q'erdhr, o korrik,
gjithë bota të ka mik,
të duanë varfëria,
se s'vdes njeri nga uria.
Korriku, si flak' e drizit,
na ngroh palcën e kurrizit.
0 korrik, o faqezjarr,
gjithë lule, gjithë bar,
dhe me pemë barrë-barrë,
s'dimë ç'të hamë më parë.
Në korrik piqen me radhë
pjeshkë, mollë, thanë, dardhë;
kur afrohet korriku,
zë të piqetë dhe fiku.
Nga gjithë pemët e tjera,
fiku na mbiftë te dera,
se gjersa ka shporta fiq,
gjithë bota janë miq...
Me shpresë të këtij muaj,
punëtor, puno e vuaj,
të punojmë që të gjithë,
të mos mbetemi pa drithë,
se në këtë muaj zoti
na kërren nga tërë moti.
Ata që kanë punuar,
në korrik janë të gëzuar,
Se në këtë deli muaj
nuk ka lëmë pa duaj.
Vjen korriku, punëtorë,
mirrni drapërin në dorë,
të korrij kush ka punuar,
kush ka mbjell' e ka lëruar.
Dilni, dilni nëpër ara
e shihni, ç'ka bërë fara:
shikoni një koqe gruri,
se sa koqe, grurë pruri.
Shikoni kallinjt' e verdhë,
në korrik duhenë mbledhë.
Shihni, shihni kur fryn era,
kallinjtë, lozin si shqerra;
me diell, kur fryn veriu,
si floriri ndrit kalliu,
fusha, ara, palë-palë,
duken si deti me valë.
Fush' e gjatë, fush' e gjerë,
pse më bën të qaj ngaherë?!
Me djersën e varfërisë
gjith' arat e Shqipërisë
vaditen, e gjë s'kërrejnë,
se të huajt' i rrëmbejnë!
Shqipëtari, dëm e kotë,
punon gjithnjë për botë;
arat që mbjell, ngaherë
vjen' e i korrin të tjerë!
0 korrik, o faqezjarr,
je dukur dhe luftëtar:
në Francë, kush nuk e di,
u ngre vëndi për liri;
në korik lufta u zu,
u bë gjaku gjer në gju...
kryengritjet q'u bënë,
prej korriku janë zënë;
se zjarrë që ndez korriku,
nuk' e shuan dot armiku;
se dielli është i ngrohtë,
ndez gjakun në gjithë botë.
Gjaku i trimit vërtetë
për liri ndizetë vetë,
gjaku yt, o shqipëtar,
s'të ndizet as në behar!
Të ndeztë vap' e korrikut,
t'i biesh në kok' armikut!

Ku Kemi Lerë


Në ç'vend kemi lerë?
Ku na bëjnë nderë?
--Në Shqipëri.

Po njeriu vetë,
cilë do në jetë?
--Do vend' e tij.

Ku i duket balta
m'ë e ëmbël se mjalta?
--Në vend të tij.

Ku munt të gëzojë
dhe me nder të rrojë?
--Në Shqipëri.

Përse të punojë
dhe të lakëmojë?
--Për vend' e tij.

Trim i Shqipërisë


Kush ka qenë trim një herë?
Aleksandr' i Math i vjerë,
Pirrua me shokë të tjerë
në Shqipëri kanë lerë,
Po nga të gjithë m'i zoti, -
Skënderbeu Kastrioti.
0 mbret i dashur, ku je?
Ku je, more Skënderbe?
Si duron ti nënë dhè?
Nukë të vjen keq për ne?
Që ditdnë, që 'na le,
vendi yn' u bë rajë')...
Të lutemi dit' e natë,
n'atë jetë ku ke vatë,
dërgona shpresë e uratë
të mos rrojëmë si gratë...
Të ngrihemi të lëftojmë,
Turqit ti dëbojmë,
Shqipërinë ta shpëtojmë
Dhe lir' e me nder të rrojmë.

Baba Tomori


Baba-Tomor, kish' e Shqipërisë,
mal i lartë, fron i perëndisë,
tek ti vinin njerëzit që moti
për të msuar se ç'urdhëron zoti...
Tek të lutem dhe u duk' e qarë
të msoj q'thot dhe për shqipëtarë.
Kanë qenë trima të lëvduar
dhe në luftë s'janë turpëruar,
qenë trima dhé mëmëdhetarë,
besa, feja s'i kishnë dhe ndarë,
Shkonin jetën me pushkë në dorë,
Donin shqipen, s'qenë tradhëtorë,
lulëzonte gjithë Shqipëria,
s'e s'kish shkelur si sot robëria,
gra e burra donin Shqipërinë,
djem e çupa këndonin Lirinë.
Sot qysh gjendet komb' i Shqipërisë!
I përmbysur nga zgjedh' e Turqisë,
shqipëtarët, si dhe bagëtia,
zbathur, zhveshur vdesën nga uria!
Shqipëtarët? Sot s'ka shqipëtarë,
turku, greku na kanë përndarë!
Prifti, hoxha, kisha dhe xhamia,
Na gënjejnë... U prish Shqipëria...
Mal i lartë, me krye në diell,
fron i zotit q'është mbret në qiell,
Baba Tomorr, o mal' i uruar,
ç'kanë ngjarë, gjithë ç'kanë shkuar,
i di vetë, s'duhet të t'i themi;
C'do të ngjajnë, të lutem rrëfemi,
Sot e tutje, ç'thotë perëndia?
Do të heqë shumë Shqipëria?
çfaj ka bërë, ç'gjynahe paguan?
Nga Turqia të tërë shpëtuan:
Greku, serbi, vllahu, bullgari,
nënë zgjedhë mbeti shqipëtari
çthotë zoti për kombinë tonë,
do ta lerë penë sulltan qenë?
Na shkretoi, na preu, na griu,
na ç'nderoi dhe gjaknë na piu,
na mundoi, shpirtin na nxori!!
Fshiu lotët dhe më tha Tomori:

0 shqipëtarët e gjorë,
Ndëgjoni Baba-Tomorë:
Kombi tuaj s'vete mbarë
se besët u kanë ndarë.

Besa e bashkon njérinë:
Ju pse e ndani perëndinë?

Si ungjilli dhe kurani:
nukë na dihetë fundi;
me qiejtë mos u mbani
se nukë mbahen gjikundi.
Të krishter' e myslimanë
gjithë një perëndi kanë;
ini një gjak, mor të ngerë,
se ndë një vend kini lerë.
Ini gjithë shqipëtarë,
s'ini grekër a tartarë,
hiqni dorë nga rreziku,
shihi se ç'punon armiku
i pabesi dhe i ligu.

Mblidhuni të bëni benë,
të kujtoni Skënderbenë,
të duani Memëdhenë,
të mos e lini të shkretë...
Ngrihi ta shpëtoni vetë,
se u ndin zot' i vërtetë,
mos e peshoni Turqinë,
mos e besoni Morenë
të duani perëndinë;
të duani Memëdhenë
Erdhi dita të lëftojmë
për lirin' e Shqipërisë;
ja të vdesim, ja të rrojmë
si burrat' e trimërisë.

Punërat e Perëndisë


Zot i math e i vërtetë,
çdo pun' e ke bërë vetë;
bëre qiejtë dhe denë,
bëre yjtë dhe dhenë,
bëre diellin' me dritë,
bëre nat, e bëre ditë,
bëre erënë dhe retë,
bëre pemëtë me fletë,
bëre hënëzën me yje,
bëre fusha, male, pyje,
bëre zogjtë, që këndojnë
dhe lulet që lulezojnë,

bëre dimër' e beharë,
bëre kuaj e gomarë,
bëre misër edhe grurë,
po më shumë bëre gurë.
Si bëre kaqë të mira,
bëre dhe shumë egërsira:

bëre arinë dhe derrë,
bëre... po ç'nukë ke bërë?
Bëre botënë të tërë,
bëre dhe djallë me brirë!
Çdo pun' e ke bërë mirë,
po një gjë bëre pa mënde
dhe prishe punën tënde:

Kur bëre derr' dhe arinë,
Ç'deshe që bëre Turqinë?
Se të mos qenkej kjo farë,
bota do të vinte mbarë,
dhe do të lulëzonte,
Shqipëria do t'gëzonte.

Robëria


E dashura mëmëdhe,
të dua dhe kshtu si je!
Po kur të të shoh të lirë
do të të dua më mirë.

Qani pyje, fusha, gurë,
qani male me deborë!
Shqipëria mbet e gjorë
dhe nukë sheh dritë kurrë;
një mjegull e keq' e shkretë
e ka mbuluar përjetë!

Një gazep, një errësirë,
vetëtit edhe gjëmon!
Rrojmë me zemër të ngrirë,
nga frika kërkush s'gëzon!
Njërzit kurrë s'këndojnë
dhe bilbiletë vajtojnë!

Qiameti, shkretëtira!
Zogu vetë zë folenë,
njeriu le memëdhenë,
se mbretëron egërsira!
Për Shqipëri dëshërojmë
se në vend të huaj rrojmë.

Robërinë si duron,
o moj Shqipëri e mjerë?
Shpëtove vende të tjerë,
vetë nën zgjedhë rron!
Shqipëtarë bëni benë
të lëftoni për atdhenë.

E dashura mëmëdhe,
të dua dhe kështu si je!
Po kur të të shoh të lirë,
do të të dua më mirë

Shqipëtar


Shqipërin' e mori turku,
i vu zjarr!

Shqipëtar, mos rri, po duku,
shqipëtar!

Mjaft punove për të tjerë,
o fatkeq!
Kujto vendin tek ke lerë
dhe tek heq.

Të ka bërë perëndia
luftëtar,
si s'të lodhi robëria,
shqipëtar!

Erdhi dita të ngresh kokë,
të kërkosh
lirinë, bashkë me shokë
të lëftosh!

Mos bëni si keni bërë
gjer më dje,
por të lëftoni të tërë
për Atdhè.

Pesëqind vjet kemi rruar
me pahir,
Lidhurë me këmn' e duar
me zinxhir!...

Myslyman' e të krishterë
jemi keq!
Të ngrihemi që të tërë,
djem e pleq!

Të ngrihemi të dëftojmë
trimëri;
ja të vdesim ja të rrojmë
për liri!

O moj Shqipëriz' e dashur,
memëdhè,
Të shoh me buzë të plasur,
si më sheh.

U shkretove anembanë,
Shqipëri,
se shqiptarët s'kanë
dashuri.

Gjithë djemtë që ke qarë
dhe mban zi,
për Morenë janë vrarë,
për Turqi!

Zhvish rrobat e robërisë,
memëdhè,
vish armët e trimërisë
se ke ne!

Sulltani


Jam sulltan, mbret i vërtetë,
shok të tjerë s'kam në jetë;
gjakëtor e zemërderr,
nga frika më bëjnë nder!
Dola nga fund' i Azisë
si rrebesh' i perëndisë:
Vrava, preva e shkretova,
botën me gjak e mbulova!')
Kur zotova Anadollë,
erdha mora dhe Stambollë,
njerëzit i shkova në thikë,
dhe, kush mbeti, rron me frikë!...
Jam i keq si egërsirë,
të urtët janë të mirë,
dua të quhem i marrë,
po puna të vejë barë.
Thera grekër e bullgarë,
thera ermenët e mjerë,
thera sa munda të tjerë!
Egërsirë si ariu,
me fytyrë si njeriu,
me dërgoi perëndia,
që të vuaj' njerëzia!
Evropa që më shikon,
të më bëjë gjë s'guxon,
se ka mejtime të tjera...
Prisha, vrava, preva, hera!
Bëra.. po ç'nukë kam bërë?
Prisha botënë të tërë!
Mysliman' e të krishterë
Kam dërguar n'atë jetë,
me tepër se ç'vdiqnë vetë!
Jam i zoti, rroj me pallë,
s'dua të shoh njerëz të gjallë!
Nat' e ditë gjak kërkoj,
pa pirë gjak s'munt të rroj!
Dhe tani q'u bëshë plak,
nukë munt të fryhem gjak!
Ata që kam nënë zgjedhë,
të mundijë tok t'i mbledhë,
me dorë time t'i vrasë,
të pijë gjakn' e rajasë!
Pse s'u bë nga perëndia
me një kokë njerëzia,
që ta presë menjëherë,
të mos mbeteshin të tjerë!
Të mbetej dheu i shkretë,
se doje të rroje vete:
me egërsira të rrojë,
pa frikë të mbretëroje,
se më duan e i dua,
jemi një gjak e një sua!
S'lash njeri pa të keq!
Gra e burra, djem e pleq,
dridhenë kur më kujtojnë:
mëmatë më mallëkojnë,
më mallëkojnë të vetë
edhe qajnë dit' e natë!
Qajnë! Po kush nukë qa?
Qajnë burra, qajnë gra,
qajnë maletë për pyje,
qajnë fushatë për lule!...
Kudo shkela u tha bari,
ç'la pushka e dogji zjarri!...
Egërsirë si ariu,
hëngra dhe mish njeriu!
Si kam dashur kam punuar,
pse nukë jam i gëzuar?
I lig jam, të liga dua,
nga kush më vjen frikë mua?
Nukë di se ç'kam i ziu,
nga frika gjaku më ngriu...
Me punëra që kam bërë,
më duken armiq të tërë,
mysliman' e të krishterë;
sa dhe trimat shqipëtarë
zun' e më punojnë varre!
Humba Morën' e Vllahinë,
Bullgarinë me Serbinë.
Bosnjenë me Mal' e Zi,
Gjiritnë me Thesali.
Keshë kombn' e Shqipërisë,
direk i gjithë Turqisë;
pse s'më priti sa të vdesë
pa të më dil i pabesë!
Me Shqipëri të lëftonem,
kam frikë mos turpëronem;
kam frikë nga Skënderbeu
mos dalë prapë nga dheu!...
Se ç'mendoj, a ç'jam i marri!
S'më bën dot gjë shqipëtari
dhe sa të jem vet' i gjallë,
nga zgjedha s'ka për të dalë.
Pas meje në këtë jetë,
guri mbi gurë mos mbetë!