NAIM FRASHERi

Fjalet e Qiririt
N? mes tuaj kam q?ndruar
E jam duke p?rv?luar,
Q? t'u ap pak?z? drit?,
Nat?n? t'ua b?nj dit?.
Do t? tretem, t? kullohem,
T? digjem, t? p?rv?lohem,
Q? t'u ndrinj mir' e t? shihni,
Nj?ri-tjat?rin t? njihni.
P?r ju do t? rri t? tretem,
Asnj? ?ik? t? mos mbetem,
T? digjem e t? qanj me lot,
Se d?shir?n s'e duronj dot.
Un? zjarrit nuk i druhem
Dhe kurr? s'dua t? shuhem,
Po t? digjem me d?shir?,
Sa t? munt t'u ndrinj m? mir?.
Kur m? shihni se jam tretur,
Mos pandehni se kam vdekur;
jam i gjall' e jam nd? jet?
jam n? drit?t t? v?rtet?,
Un? jam n? shpirtin tuaj,
Mos m? kini p?r t? huaj,
M'?sht? falur? durimi,
Andaj po digjem si trimi,
Se ma k'?nda t'u b?nj mir?,
T? mos mbeti n'err?sir?.
Jak?ni rreth meje rrini,
Flisni, qeshni, hani, pini,
N? shpirt kam dashurin?,
Pa digjem p?r njer?zin?,
Lem?ni t? p?rv?lohem,
nuk? dua m? t? ftohem,
Dua ta djek trupn' e kret?
P?r at? zotn' e v?rtet?.
Me zjarr ta djek mushk?rin?
E t? tretem p?r njerin?,
Bashk? me g?zimt t? tija
t? vete te per?ndia.
Un? dua njer?zin?,
Mir?sin' e urt?sin?.
N? b?hi shok? me mua,
N? m? doni si u dua,
Nj?ri-tjet?rin n? doni,
T? paudh? mos punoni.
O z?m?ra fluturake,
Qasju pak? k?saj flake!
Mase krah?t t'i p?rv?lon,
Po dhe shpirtin ta sh?njt?ron.
Un? duke p?rv?luar,
Njer?zit i kam ndrituar.
Kam q?n? mik me njerin?,
Andaj i di e m? din?.
Gjith? tuajt' i kam par?,
M?m' e at' e fis e far?,
Si tani gjith? i kam nd?r m?nt,
Q? rrinin? m? k?t? v?nt.
Edhe sot n?r ju ata shoh,
Se shpirtin e tyre ua njoh,
Dhe un? si ju jam ndruar
E jam p?rzjer' e ndryshuar,
Pa jam b?r? shum? her?
Zjar e uj' e balt' e er?.
Jam nj? shk?ndij? pej qielli
dhe nj? drudh?z? pej dielli.
Edhe nd?r qiej fluturonj,
Edhe br?nda n? det q?ndronj,
Shum? her? fle n? balt?,
Diku ndodhem dhe n? mjalt?
B?nem q?ngj e kec i pir?,
Lul' e bar e gjeth i mbir?.
Dua shum? fjal? t'u them,
Po tr?mbem mos i b?nj ujem.
E ku shkruhen? n? kart?
Fjal?t' e gjuh?s? zjarrt

Figura qëndrore e letërsisë shqiptare të Rilindjes, ai që u bë shprehës i aspiratave të popullit për liri e përparim, si poet i madh i kombit, është Naim Frashëri, bilbili i gjuhës shqipe. Naimi lindi më 25 maj 1846 në Frashër, që ishte edhe një qendër bejtexhinjsh. Mësimet e para i mori tek hoxha i fshatit në arabisht e turqisht. Që i vogël nisi të vjershëronte. Studimet e mesme i kreu në Janinë, në gjimnazin e njohur "Zosimea". Aty horizonti i tij kulturor u zgjerua së tepërmi, njohu letërsinë, kulturën dhe filozofinë klasike greke e romake, ra në kontakt me idetë e Revolucionit Borgjez Francez dhe me iluminizmin francez. Duke përvetësuar disa gjuhë, si: greqishten e vjtër e të renë, latinishten, frëngjishten, italishten e persishten, Naimi, jo vetëm që mori bazat e botëkuptimit të vet, por njohu edhe poezinë e Evropës e të Lindjes. Të gjitha këto tradita poetike ndikuan në formimin e tij si poet. Më 1870, pas mbarimit të shkollës, shkoi për të punuar në Stamboll, por u prek nga turbekulozi dhe u kthye në Shqipëri në klimë më të shëndetshme.
Gjatë viteve 1872-1877 Naimi punoi në Berat e në Sarandë si nëpunës. Kjo periudhë pati rëndësi të veçantë në formimin e tij. Atdhetar e si poet. Ai njohu më mirë jetën e popullit, zakonet, virtytet dhe aspiratat e tij, gjuhën e bukur e shpirtin poetik të njerëzve të thjeshtë, krijimtarinë popullore, bukurinë e natyrës shqiptare.
Ndërkohë vendi ishte përfshirë në ngjarjet e mëdha të lëvizjes çlirimtare, që do të sillnin formimin e Lidhjes Shqiptare të Prizerenitmë 1878, udhëheqës i së cilës ishte Abdyli, vëllai më i madh i Naimit. Naimi dha ndihmesën e vet për krijimin e degëve të lidhjes në Jugun e Shqipërisë, përkrahu dhe përhapi programin e saj. Më 1880, kur veprimtaria e Lidhjes ishte në kulm, ai shkroi vjershën e gjatë "Shqipëria", në të cilën shpalli idetë kryesore të Rilindjes. Me këtë krijim Naimi niste rrugën e poetit kombëtar. Më 1881 Naimi u vendos përfundimisht në Stamboll, ku u bë shpirti i Shoqërisë së Shkronjave dhe i lëvizjes së atdhetarëve shqiptarë. Gjithë forcat dhe talentin ia kushtoi çështjes kombëtare, punoi për ngritjen e shkollës shqipe dhe hartoi libra për të, shkroi vjersha, përktheu e botoi vazhdimisht, duke ndihmuar për zhvillimin e letërsisë sonë, për botim edhe të shumë veprave të autorëve të tjerë. Lëvizja kombëtare, idealet e çlirimit të Shqipërisë, të përparimit e të qytetërimit të saj, u bënë faktori themelor që ndikoi në formimin e Naimit si poet e atdhetar.
Krijimtaria e gjerë letrare e Naimit, me veprat poetike e didaktike, kap një periudhë të shkurtër prej 13 vjetësh (1886-1899). Vetëm në vitin 1886 ai botoi veprat "Bagëti e Bujqësia", "Vjersha për mësonjtoret e para", "Histori e përgjithshme" dhe poemën greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve", "E këndimit çunavet këndonjëtoreja". Më 1885 botoi përmbledhjen me vjersha persisht "Tehajylat" (Ëndërrimet) më 1888 botoi "Dituritë", më 1890 "Lulet e verës", më 1894 "Parajsa dhe fjala fluturake", më 1898 "Historia e Skënderbeut" dhe "Qerbelanë" dhe më 1889 "Historia e Shqipërisë". Sëmundja dhe lodhja e madhe ia keqësuan shëndetin poetit, zemra e të cilit pushoi së rrahuri më 20 tetor 1900, në moshën 54-vjeçare, i zhuritur nga malli për atdheun dhe me brengën që s'e pa dot të lirë.
Vdekja e poetit qe një zi e vërtetë kombëtare. Shqiptarët kishin humbur atdhetarin e kulluar, apostulin e shqiptarizmës, poetin e madh. Dhembjen dhe vlerësimin për Naimin e shprehu bukur elegjia e Çajupit, që niste kështu:

Vdiq Naimi, vdiq Naimi,
moj e mjera Shqipëri,
mendjelarti, zemërtrimi,
vjershëtori si ai.

****************************

Naim Frashëri vuri themelet e letërsisë kombëtare shqiptare. Vepra e tij shënoi lindjen e një letërsie të re me vlera të vërteta artistike. Ajo shprehte aspiratat e shoqërisë shqiptare të kohës dhe ndikoi fuqishëm në luftën e saj për liri e progres.
Naimi krijoi traditën e letërsisë patriotike, qytetare, ai solli në letërsi botën shqiptare, aspiratat jetike të popullit.
Dashuria për Atdheun, popullin dhe njeriun, krenaria kombëtare dhe besimi në të ardhmen, ideja e madhe e çlirimit, formojnë thelbin romantik të veprës së tij. Naimi e afroi letërsinë me popullin, duke trajtuar tema të reja, të ndryshme nga ato të letërsisë së vjetër, temat e problemet e kohës.
Në formimin e Naimit si poet ndikuan disa faktorë, por faktori kryesor ishte jeta e popullit të vet dhe lëvizja e tij për çlirim kombëtar.
Naimi njohu disa tradita poetike të huaja, prej të cilave mori elemente që u tretën mjaft natyrshëm në veprën e vet. Por krijimtarisë së tij vulën e origjinalitetit ia vuri jeta dhe tradita historike e artistike e populli të vet. Traditat poetike popullore, që përbën një nga burimet e formimit të tij si poet, i dha shumë më tepër nga çdo traditë tjetër. Lidhja me të u shpreh jo vetëm në gjuhën e poezisë së Naimit dhe në figuracionin e pasur, por, në radhë të parë, në përmbatje dhe në frymën e saj.
Naimi është bilbili i gjuhës shqipe, mjeshtër i fjalës. Vepra e tij vuri bazat e gjuhës letrare kombëtare shqipe, e cila do të njihte më vonë një zhvillim të mëtejshëm, për të arritur gjer në shqipen e sotme letrare kombëtare të njësuar e të zhvilluar. Tradita që krijoi Naimi, është e gjallë dhe frymëzuese edhe në jetën e shoqërisë sonë të sotme. Naimi më tepër se shkrimtar, është poeti më i madh i Rilindjes sonë Kombëtare, është atdhetar, mendimtar dhe veprimtar i shquar i arsimit dhe i kulturës shqiptare.