Si u nda Shqiperia ?

Nga Konferenca e Ambasadoreve ne Londer deri tek vrasja e Gjeneral Telinit. Aventura për vendosjen e kufijve te Shqipërisë dhe humbja e gjysmes se territoreve. Historia e Konsullit Haven dhe e mbeshtetjes qe SHBA vendosi t'i jape Qeverisë se Tiranës.

Eduard Grei, Ministri i Jashtëm i Mbreterise Britanike dhe Kryetar i Konferences se Ambasadoreve te Fuqive te Medha për Ballkanin, kishte caktuar vetëm 15 minuta kohe për takimin me perfaqesuesin shqiptar ne Londer, Mehmet Konicen. Mbi tryezen e tij qe shtrire harta e madhe e Ballkanit dhe Ministri, e dinte fare mirë se Shqipëria e dobët ishte e humbura e madhe.

Kishte pak vullnet për te diskutuar me një shqiptar edhe pse, ndermjetes te takimit ishin disa miq te perbashket, aristokrate te vjetër, qe kishin ruajtur gjithmonë lidhje me Orientin e largët.

Me fytyre nga dritarja, Grei nuk denjoi te kthehej, kur Ambasadori shqiptar hyri ne salle. I kerkoi atij vetëm të fliste, duke ndenjur gjithmonë me shpine dhe duke ndjekur levizjet ne rrugë. Një njohes i vjetër i Londres dhe mik i disa prej Lordeve me te fuqishem në vend, Konica nuk permendi asgjë për kufijte. Me një ze te shtruar i tregoi Ministrit qe qëndronte me kurriz se ne Shqipëri ishte zbuluar një miniere e pasur floriri dhe se Qeveria shqiptare e Ismail Qemalit kërkonte qe Mbreteria Britanike të merrte koncesionin e saj. Grei u kthye dhe me mjaft delikatese e ftoi te uleshin sebashku ne tavoline. Një minute me vonë, me po aq elegance, Mehmet Konica, i shpjegoi se kjo nuk ishte aspak e vërtetë, porse ai kishte dashur te shihte, se si do të ndryshonin interesat e Britanise ne një rast te tillë. Askush nuk e ka pershkruar me tej biseden e tyre, por një gjë është e qartë. Grei i ka pranuar Konices se Shqipëria do të dilte me e humbura ne këtë histori sepse kjo ishte një çështje interesash. Interesa nga ato qe percaktonin politikën afatgjate te Fuqive te Medha dhe balancat midis tyre. Ne fakt, ata biseduan gjatë dhe Mehmet Konica, vellai i Faik Konices, nuk foli me kurrë për këtë bisede. Ai e permendi vetëm vite me vonë, me 1949, ne Firence, ndërsa kishte filluar t'i diktonte kujtimet e tij një gazetari italian. Vdekja ja la kujtimet pergjysem dhe libri nuk u publikua kurrë. Familja e tij mori një kopje për kujtim dhe doreshkrimi ndodhet sot ne Siri, ku gjenden edhe trashegimtaret e tij.

Mehmet Konica ishte padyshim një nder te paktet deshmitare te tragjedise shqiptare te kufijve. Ai e ndoqi atë nëpër disa etapa. Qe nga viti 1913, deri me 1923, kur me së fundi, një delegacion ndërkombëtar i kryesuar nga një gjeneral italian, vendosi ne Shqipërinë e Jugut guret qe shenonin kufijte e shqiptaro-greke. Gjenerali quhej Telini dhe ai nuk u kthye kurrë ne Itali. E vrane bandat greke ne afersi te Delvines dhe trupi i tij, i percjelle cuditerisht nga Mehmet Konica ne emër te Qeverisë Shqiptare u dergua ne Rome me nderimet ushtarake. Bashke me te mori fund edhe aventura e kufijve. Një aventure e gjatë e cila ka sunduar vazhdimisht gjatë këtij shekulli gjithë mosmarreveshjet ne këtë anë te Ballkanit.

Konferenca e Ambasadoreve, 1913

Kufijte e Ballkanit ruajten pothuajse gjatë këtij shekulli, trajten qe ju dha atyre Konferenca e Ambasadoreve me 1912-1913, ne Londer. Ne të gjitha ndermarrjet për ndryshimin e kufijve ballkanike, ajo e Londres, mbetet padyshim me decizivja. Ne te vërtetë tek kjo flitet për Konferencen e Londres pa folur me pare për kontekstin ne te cilin zhvillohej ajo. Me 1912, Perandoria Turke, thuajse i kishte humbur të gjitha zonat e saj evropiane. Me perjashtim te Shqipërisë, ajo ruante ende sundimin ne disa territore greke, mbi Selanik, te cilat i siguronin një lidhje tokësore me zonat e saj ne Shqipëri. Por, nëse egzistenca e metejshme e Turqise, ishte këtu vetëm çështje kohe, ndarja e këtyre territoreve nga fuqite e reja ballkanike kishte vite qe komentohej. Ne te vërtetë të gjitha fuqite e reja ballkanike: Greqia, Bullgaria, Serbia dhe Mali i Zi, reflektonin ne atë kohe interesat e Fuqive te Medha. Interesa, qe bëheshin edhe me te mprehta, ne prag te luftës se re botërore, qe pritej te shperthente. Vrulli i shteteve te rinj me orientim kryesisht pro rus, ishte ndalur vetëm nga interesat e Austro-Hungarise dhe me pas te Perandorise Gjermane, qe nuk ishin dakort me një zgjerim te metejshem te sllaveve ne Ballkan. Pikërisht, këtij objektivi Austro-Hungarez ja dedikon ekzistencën e tij shteti i ri Shqiptar, i cili pritej te shpallte pavarësinë ne vitin 1912. Vendosmeria e Austro-Hungarise dhe aleateve te saj, krijoi kushtet për një pavaresi te mundshme shqiptare. Nuk është aspak e rastit, qe Ismail Qemali ne udhetimin e tij drejt Vlorës, mori fillimisht bekimin dhe ndihmën e qeverisë rumune dhe me pas atë te Vjenes. Takimi i tij me Ministrin e Jashtëm Berthold, qe akti i fundit qe sanksionoi pavarësinë shqiptare. Por, ndërsa Ismail Qemali, levizte me veshtiresi drejt Durresit, Fuqite Ballkanike te lidhura ne një aleancë i shpallen lufte Turqise. Ne më pak se një muaj, trupat e tyre korren fitore te ndjeshme dhe i larguan forcat e sulltanit nga Ballkani Perendimor. Ato pushtuan pothuaj gjithë territoret shqiptare, duke lënë vetëm një trekendesh Vlore-Lushnje-Berat, nën juridiksionin e shtetit të ri shqiptar. Me hartat e reja ushtarake dhe me pretendimet e tyre historike dhe ekonomike, fuqite ballkanike zbarkuan ne dhjetor 1912 ne Londer, ku qe mbledhur Konferenca e Ambasadoreve te Fuqive te Medha për caktimin e kufijve te Ballkanit. Delegacioni shqiptar ishte i fundit qe mberriti ne Londer. Ismail Qemali, Isa Boletini, Luigj Gurakuqi dhe te tjerë arriten te kalojne bllokaden detare greke vetëm fale kembenguljes se Dukes se Orleanit, i cili i mori ne jahtin e tij. Me t'u vendosur ne Hotel "York", Mehmet Konica, Ambasadori shqiptar ne Londer i informoi për Konferencen dhe zhvillimin e saj. Ai tregoi se gjithë vendet ballkanike kishin paraqitur projektet e tyre dhe i ftoi qe brenda 48 oresh te pergatisnin projektin shqiptar. Me 15 janar 1915 mbi tryezen e Eduard Greit, Kryetarit te Konferences, qenë vendosur pesë projektet mbi kufijte ne Ballkan dy projekte baze, ai rus dhe ai Austro-Hungarez, dhe tre ndihmes. Projekti Shqiptar, Serbo-malazez dhe projekti grek.

Konferences se Ambasadoreve iu deshen me shumë se tetë muaj diskutime për te vendosur mbi projektet dhe për te bërë rregullimet e nevojshme. Veshtiresia qëndronte se projektet baze qëndronin shumë larg njeri-tjetrit dhe kompromisi ishte kështu mjaft i vështirë. Ambasadori rus paraqiti një harte te madhe ushtarake, ne te cilën, kufijte e Shqipërisë, percaktoheshin ne një hapësirë midis lumejve Mat dhe Vjose, duke i lënë dalje ne det ne Shengjin ose ne Durrës serbeve. Shkodra dhe rrethi i saj i jepeshin Malit te Zi; Dibra dhe një pjesë e madhe e Shqipërisë se Jugut, perfshirw dhe Pogradecin dhe Ohrin, Serbise; ndërsa Korça, Gjirokastra, Delvina- Greqise. Mbi të gjitha, projekti parashikonte qe Shqipëria të mos ishte një vend i pavarur, por një province autonome nën kujdesin e Turqise.

Projekti Austro-Hungarez ishte krejt i ndryshëm. Ai linte jashtë Shqipërisë vetëm tokat qe i kishin kaluar Malit te Zi ne Kongresin e Berlinit, me 1878, por perfshinte brenda kufijve shqiptare pjesen me te madhe te Kosovës, Ohrin, rrethinat e Shkupit, Manastirin, Janinen, Camerine deri ne Preveze. Projekti i Vjenes qe ndertuar mbi parimin e vendosjes se kufijve ne ato vende, qe banoheshin nga kombesi të ndryshme dhe duke pasur parasysh ndalimin e një shtrirje te sllaveve drejt Adriatikut. Ky projekt veç Gjermanise u mbështet edhe nga Italia.

Projektet ndihmese, qe u shqyrtuan, qenë derivate te projekteve baze. Serbet pretendonin gjithë tokat qe mbanin ndërkohë te pushtuara, perfshi edhe Durresin. Ata argumentonin se ne këto vende qenë ngritur kisha te vjetra serbe dhe se banoret myslimane të tyre qenë turq te shqiptarizuar. Mali i Zi pretendonte Shkodren dhe sqaronte se toka e bukes rreth saj ishte jetike për ekzistencën e mbreterise se vogël ballkanike. Sipas projektit të tyre, Shqipëria mund te shtrihej nga Vlora deri ne Tiranë, duke lënë jashtë Durresin dhe gjithë vijen bregdetare atje.

Projekti grek ishte me i sofistikuar. Veç argumenteve historike ai ngrinte edhe argumenta ekonomike. Sipas planit të tyre: Thesalia, Janina, Çamëria duhej te bashkengjiteshin Greqise si toka te qyteterimit te vjetër grek. Por, delegacioni shtonte se brenda Greqise duhej te perfshiheshin edhe Himara e Gjirokastra, pasi llogjikisht këto zona ishin te lidhura ekonomikisht me Janinen dhe Korfuzin dhe furnizoheshin prej tyre. Po kështu, këto mund te sherbenin edhe si mburoja te dy zonave te para, në rast te një sulmi nga shqiptarët. I njejti pretendim edhe ne juglindje, ku kerkohej Korça, si një vijim llogjik i Follorines.

Projekti i fundit ishte ai Shqiptar, përgatitur me ngut nga delegacioni, por qe kërkonte te hidhte poshtë argumentat e fqinjeve. Ideja e tij ishte ndarja e kufijve ne baze te kombesive dhe marrja parasysh e faktoreve gjeografike dhe ekonomike. Delegacioni shqiptar hidhte poshtë pretendimet se te krishteret e jugut ishin greke dhe shtonte se po të zbatohej varianti rus, Shqipëria mbetej e cunguar dhe pas asnjë burim ekonomik.