PSE U NDA SHQIPERIA VIJON PJESA 2

Vendimi u mor me 25 janar dhe u duk si një kompromis midis dy varianteve baze. Shkodra, Durresi, Tirana, një pjesë e Dibres dhe Mirëdita ju moren Serbeve dhe Malazezeve, por atyre ju la krahina e Kosovës deri ne Gjakove; një pjesë e madhe e Dibres, se bashku me qytetin me te njëjtin emër, Ohri, Struga, Manastiri dhe qytete te tjera te banuara thjeshtë nga shqiptare, ose ku shqiptarët ishin mazhorance dominuese.

Greket u detyruan te heqin dorë nga pretendimet dhe tokat e pushtuara ne Korce, Gjirokaster, Delvine, Himare, Llogara, Permet, por arriten te marrin qytete shqiptare te Janines, Follorines, si dhe krahinen shqiptare te Camerise. Zone e diskutueshme mbeti vetëm Pindi, fatin e te cilit do ta vendoste Komisioni Nderkombetar për ndarjen e kufijve. U caktuan dy komisione, qe do të bënin caktimin fizik te kufijve në vend, një ne veri i kryesuar nga gjenerali rus Potapov dhe një ne jug i kryesuar nga një ushtarak i lartë austro-hungarez ose në rast te kundërt italian. Komisionet do të fillonin pune menjehere dhe pjeset e pushtuara duhet te viheshin nën juridiksionin e tyre. Konferenca vendosi qe Shqipëria te ishte principate dhe princi i saj te ishte gjermani Vilhelm Vid. Për organizimin e ushtrise dhe policise do të dergohej një force ndërkombëtare e drejtuar nga oficere hollandeze.

Vendimi u prit me dhimbje nga delegacioni shqiptar, gjë qe u reflektua kudo. Vete Grei priti ne një takim Isa Boletinin, qe shtypi ditor i Londres, e kishte cilësuar si Robin Hudi shqiptar dhe i kishte kushtuar mjaft komente. Me pamje te rëndë, Isa Boletini, i deklaroi Ministrit qe kërkonte te bënte shaka duke i thënë se do të nderhynte, qe vendlindja e tij te perfshihej ne Shqipëri, se kishte ardhur për gjithë Shqipërinë dhe jo për qytetin e tij. Problemet nuk qenë vetëm këto. Mjaft persona me pushtet ne Shqipëri u ngriten kundër vendimit te Konferences se Ambasadoreve duke pretenduar se tokat shqiptare qenë greke ose serbe. Bajraktaret e Mirdites nuk pranuan te bashkohen me Shqipërinë duke pretenduar se janë me mirë me Serbet. Ne jug, familja Cakrani, filloi një kryengritje kundër qeverisë se Vlorës duke pretenduar se janë greke. Fuqia e tyre u shkaterrua nga forcat e Sali Vranishtit dhe vete beu i Cakranit u kap rob dhe u pushkatua.

Komisioni Nderkombetar i Kufijve nuk i mbaroi dot caktimet e kufijve te Shqipërisë. Trazirat e brendeshme u pasuan nga Lufta e Pare Botërore dhe piramidat e kufijve shqiptare u vendoswn qw te caktoheshin me vonë.

Konferenca e Paqes, Paris 1921

Evropa e re, e cila doli nga Lufta e Pare Botërore, kërkonte edhe një rishikim të ri te kufijve te saj. Ballkani ishte padyshim i pari ne kontekstin e ri. Austro-Hungaria dhe Gjermania, dy vendet qe kishin ndihmuar Shqipërinë ne Konferencen e Londres, kishin dalë te humbura dhe nuk ekzistonin me si perandori te fuqishme. Ne skenen botërore kishte dalë SHBA-ja, fuqia e re qe kishte qenë vendimtare ne fitimin e luftës nga aleatët. Pikërisht tek kjo, u mbështeten shpresat e Shqipërisë për garantimin e kufijve te saj. Jugosllavia e porsa krijuar dhe Greqia kishin ngritur një sërë pretendimesh dhe nuk ishte çudi qe kufijte e 1913 te rrudheshin edhe me shumë. Aq me tepër, qe Italia e cila kishte pushtuar Vloren dhe rrethinat e saj, ishte e bindur për të mos i leshuar ato. Delegacioni amerikan, me ndwrhyrjen edhe te Vatikanit, kishte marrë përsipër mbrojtjen e Shqipërisë. Por dukej se edhe ai vetë nuk ishte shumë i qartë. Për te pasur një tablo te plotë, delegacioni i kryesuar nga Presidenti Uillson ngarkoi konsullin e SHBA-sw ne Torino, zotin Jozef Haven te bënte një vizite ne Shqipëri. Me letren e rekomandimit ne xhep dhe me një mandat te Konferences se Paqes, Haven zbriti ne Vlore me 1919. Qeveria e Tiranës kishte caktuar për ta shoqëruar, Tefik Mborjen, Sekretar i Pergjithshem i Kryeministrise dhe ish Ambasador i Shqipërisë ne Rome. Mborja, i cili kishte pasur miqesi edhe me pare me Havenin, kreu një pune te mrekullueshme. Me te mberritur ne Vlore, Haven hodhi poshtë ftesen e Gjeneral Piacentinit, komandantit italian te qytetit për te qëndruar tek ai. U vendos ne shtepine e patriotit Qazim Kokoshi dhe me pas ne shtepine e poetit Ali Asllani. Ai ra ne kontakt me parine e qytetit, e cila e bindi se nëse Italia nuk terhiqej me dëshirë nga Vlora, problemi do të shkonte ne ndeshje te armatosur. Haven mbeti i befasuar nga niveli i intelektualeve vlonjate. Ne italisht dhe anglisht, ata i ofruan atij një tablo te panjohur, por mjaft dinjitoze te vendit të tyre. Ai u befasua sidomos kur një delegacion i grave te qytetit e siguroi ne italisht, se ato do të luftonin bashke me burrat nëse bëhej fjale për te cliruar Vloren.

Konsulli u nis nga Vlora ne Tepelene, ku me te mberritur, filloi një demonstrate e madhe pro SHBA-sw, te cilën ushtria italiane, qe mbante qytetin nuk mund ta ndalonte. Haven thotë se ai asnjëherë nuk kishte pare kaq shumë flamuj te SHBA-sw, te valeviteshin me entuziazem ne ere. Nga Tepelena kaloi ne Gjirokaster, ku Kryetari i Bashkisë Javer Hurshiti, bashke me Jorgji Meksin dhe Thoma Papapanon, i bene një pritje madheshtore. Ai ishte ne shtepine e Kryetarit te Bashkisë, kur e lajmeruan se jashtë ishte mbledhur gjithë populli i qytetit për ta pershendetur. Një delegacion, i perbere nga ish emigrante ne SHBA, erdhi për t'i sjelle mjaft dhurata dhe për ta pershendetur ne anglisht. Ai nuk kishte mbaruar ende me ta, kur një tjetër delegacion, i kryesuar nga Lame Kareco dhe Eftim Cako i kerkoi takim dhe deklaroi se Gjirokastra është toke greke dhe dëshira e popullsise se saj është një bashkim i shpejte me Athinen. Kjo dergate provokoi merine e popullit te mbledhur përpara shtepise se Kryetarit te Bashkisë dhe konsulli u be deshmitar i një merie kolektive, qe desh perfundoi me vrasjen e delegateve pro greke.

Ne Permet, Leskovik dhe Kolonje, konsulli amerikan u prit me nderime dhe me kerkesen qe këto qytete te mbeteshin nën kontrollin e qeverisë se Tiranës. Problemi me i madh qe ne Korce ku dhespoti Jakov dhe një elbasanas i quajtur Efem i bene thirrje te gjithë te krishtereve te demonstrojne për një bashkim me Greqine. Por Haveni u vendos ne shtepine e një misionari amerikan, te quajtur Kenedi, qe e njihte mjaft mirë qytetin. Kenedi e siguroi atë se Korça është thjeshtë shqiptare dhe këtë ja konfirmoi edhe Komandanti i trupave franceze te qytetit. Një konfirmim me te zjarrte mori edhe nga komandanti francez ne Pogradec, Majori Mortier. Francezi i tha se gjithë popullsia aty ishte shqiptare dhe se shqiptarët janë një popullsi e mrekullueshme, aq sa atij i vinte keq qe nuk ishte shqiptar. Pas një vizite po kaq te suksesshme ne Vuno dhe Delvine, ku u prit nga Leonidha Frasheri, Jozef Haven perpiloi pjesen e pare te raportit, atë për kufijte e Jugut. Materiali u dergua me urgjence ne Ambasaden amerikane ne Rome dhe qe këtej, brenda javës u vendos mbi tavolinen e punës se Uillsonit ne Versaje.

Haven vazhdoi viziten e tij ne Durrës, Tiranë, Shkodër dhe Krujë ku gjeti po atë entuziazem. Ai shoqerohej kudo nga Tefik Mborja, qe duket se luajti një rol kyç. Raporti perfundimtar u hartua një muaj me pas dhe qe vendimtar për qëndrimin amerikan. Uillsoni nuk pranoi asnjë korrigjim ne kurriz te kufijve te Shqipërisë dhe u ngarkua Lidhja e Kombeve te percaktonte kufijte fizike te saj. Tre muaj me vonë, qeveria e Athines i paraqiti Uashingtonit një note proteste, ku shenonte se Haveni ishte një njeri i blere nga Shqiptarët.

Percaktimi i kufijve

Komisioni i Lidhjes se Kombeve, qe do të caktonte në vend kufijte e Shqipërisë, mberriti ne Tiranë ne një moment te trazuar. Me 7 dhjetor 1921, pikërisht ditën kur kishte bërë një grusht shteti dhe qe vendosur Qeveria e Hasan Prishtinës. Por, ata nuk moren vesh asgjë. Hasan Prishtina dha dorëheqjen pas 24 oresh dhe u zevendesua nga kabineti i Xhaferr Ypit. Po atë ditë, i shoqëruar nga Major Bajram Fevziu, Ministri i Brendshëm, komisioni udhetoi për Shkodër. Ky ishte komisioni, qe do të caktonte kufijte e veriut dhe u detyrua te punonte me nderprerje për me shumë se një vit. Ai kryesohej nga një kolonel Francez dhe një major Hollandez.

Një vit e gjysmë me pas, me 1923 mberriti komisioni qe do të caktonte kufijte e Shqipërisë se Jugut. Ai kryesohej nga gjenerali Telini, një oficer i Mbreterise Italiane dhe nga një major britanik. Edhe kësaj herë komisioni shoqerohej nga Bajram Fevzi, kësaj herë Shef i Shtabit te Pergjithshem dhe deputet i Kolonjes. Komisioni punoi për gati tetë muaj dhe ai kishte udhezim qe te vendoste me inisiative vijen e kufirit me ato fshatra, qe duhej te ndaheshin me dysh. Për të mos rënë pre e pretendimeve, komisioni kreu një test te thjeshtë. Ata mbushnin një grusht me monedha dhe ja hidhnin fëmijëve te fshatit. Femijet fillonin te shanin ne gjuhën e tyre te përditshme, e cila ishte ne masen me te madhe, shqipja. Kështu, mjaft fshatra kufitare, iu bashkuan Shqipërisë. Me sa duket kjo provokoi merine e grekeve qe veç ankimeve sulmuan disa herë edhe komisionin dhe xhandaret qe e shoqeronin. Ne një nga këto prita, Gjeneral Telini u godit ne kokë dhe vdiq në vend. Vrasja e tij shkaktoi incidente te renda mes Italise dhe Greqise. Flota italiane bombardoi dhe pushtoi Korfuzin. Ajo u largua prej andej, vetëm pas bisedimeve ne Paris, te cilat i jepnin dorë te lirë Italise ne Greqi. Shqyrtimi i kufijve te metejshem te Shqipërisë se Jugut mbeti pezull, derisa u caktua ne bisedime shqiptaro-greke me 1927. Trupi i Gjeneral Telinit u dergua ne Tiranë ku ju bene gjithë nderimet ushtarake. Prej këtej u nis ne Itali. Fati e solli qe ne emër te Qeverisë se Tiranës ai u percoll nga Mehmet Konica, njeriu i parë qe kishte luftuar për kufijte e Shqipërisë dhe qe tani, po e mbyllte kapitullin e tyre, duke i bërë nderimet e fundit, njeres prej mijëra viktimave te këtij konflikti.
Reply With Quote